هیدروسفالی یا هیدروسفالوس (Hydrocephalus) شرایطی است که در هنگام تجمع غیرطبیعی مایع مغزی ‌نخاعی (CSF) در مغز رخ می‌دهد. این مایع اضافی می‌تواند منجر به افزایش فشار در داخل جمجمه شده و طیف وسیعی از علائم مانند سردرد، حالت تهوع و مشکل در تعادل و هماهنگی را ایجاد کند.

در این مطلب، علائم، روش‌های تشخیص هیدروسفالی و گزینه‌های درمانی آن را بررسی خواهیم کرد.

هیدروسفالی چیست؟

هیدروسفالی یک اختلال عصبی است که در اثر تولید غیرطبیعی مایع مغزی‌ نخاعی در بطن‌های مغز ایجاد می‌شود. این مایع اضافی باعث می‌شود بطن‌ها کشیده شوند که منجر به افزایش فشار مغز می‌شود.

این اختلال ممکن است در زمان بدو تولد وجود داشته باشد (هیدروسفالی جنین) یا در مدت کوتاهی پس از تولد ایجاد شود. همچنین ممکن است به‌مرور زمان در اثر آسیب یا ضربه ایجاد شود.

مایع مغزی ‌نخاعی (CSF) مایع شفاف و بی‌رنگی است که از مغز و ستون فقرات محافظت می‌کند. معمولاً مقداری از این مایع که قابل بازجذب است تولید می‌شود، اما گاهی تولید مایع مغزی نخاعی بیشتر از جذب آن شده و به‌همین دلیل در بطن‌ها تجمع می‌یابد.

علل ابتلا به هیدروسفالی چیست؟

علل ابتلا به هیدروسفالی هنوز به‌درستی مشخص نشده است. مطالعات نشان می‌دهند که هیدروسفالی جنین ممکن است در اثر عوامل زیر رخ دهد:

• ناهنجاری‌های ژنتیکی ارثی که می‌تواند جریان CSF را مسدود کند.
• اختلالات رشد در مغز، ستون فقرات یا نخاع
• خون‌ریزی در بطن‌ها به دلیل تولد زودرس
• ابتلای مادر به سرخجه در دوران بارداری که می‌تواند سبب التهاب بافت مغز جنین شود.

عوامل خطر ایجاد هیدروسفالی بزرگسالان شامل موارد زیر است:

• تومورهای مغز یا نخاع
• مننژیت باکتریایی و سایر انواع عفونت سیستم عصبی مرکزی
• سکته مغزی که با خون‌ریزی داخل مغزی همراه باشد.

انواع بیماری هیدروسفالی

انواع گوناگون این بیماری بر اساس شرایط مختلف عبارتند از:

هیدروسفالی ارتباطی (Communicating Hydrocephalus)

در این نوع هیدروسفالوس، در جذب طبیعی یا گردش مایعات مغزی نخاعی اختلال ایجاد می‌شود. مسیرهای ارتباطی درون بطن‌ها باز است، اما مایع به‌درستی جذب نمی‌شود.

هیدروسفالی غیرارتباطی یا انسدادی (Non-Communicating Obstructive)

این نوع با انسدادی مشخص می‌شود که از جریان طبیعی مایع مغزی نخاعی در سیستم بطن جلوگیری می‌کند. انسداد می‌تواند در نقاط مختلف مانند قنات سیلویوس یا فورامن مونرو رخ دهد.

هیدروسفالوس فشار طبیعی (NPH)

NPH نوع خاصی از هیدروسفالوس ارتباطی است که با بزرگ‌شدن بطن و فشار مایع مغزی نخاعی طبیعی مشخص می‌شود. این بیماری اغلب در بزرگسالان مسن رخ می‌دهد.

Hydrocephalus ex vacuo

این نوع هیدروسفالوس اغلب نتیجه آتروفی مغز یا از بین‌رفتن بافت آن به‌دلیل آلزایمر، سکته مغزی یا آسیب مغزی است. این نوع اختلال با بزرگ‌شدن بطن‌ها مشخص می‌شود، اما افزایش مایعات مغزی نخاعی جبرانی است.

هیدروسفالی پس از سانحه

به‌دنبال آسیب شدید سر، ممکن است اختلالات در دینامیک سیال مغزی نخاعی منجر به هیدروسفالی شود.

سیرینگومیلی ارتباطی (Communicating Syringomyelia)

این عارضه شامل ایجاد کیست پر از سیال (سریاکس) در نخاع است. اگرچه سیرینگومیلی ارتباطی از نظر علمی هیدروسفالی نیست‌، اما می‌تواند به دلیل تجمع مایعات در سیستم عصبی مرکزی منجر به علائم مشابه شود.

علائم بیماری هیدروسفالی

در نوزادان، علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• افزایش سریع در اندازه سر
• برآمدگی در نقطه نرم (فونتانل) در بالای سر
• استفراغ
• مشکلات مکیدن یا تغذیه
• خواب‌آلودگی
• تحریک‌پذیری
• چشم‌هایی که به سمت پایین ثابت هستند.

علائم هیدروسفالی بزرگسالان و همچنین کودکان بزرگ‌تر ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• سردرد
• دید تار یا دوبینی
• حالت تهوع یا استفراغ
• مشکلات تعادل
• کاهش عملکرد شغلی و یا درسی
• هماهنگی ضعیف
• از دست دادن کنترل مثانه و یا تکرر ادرار
• خواب آلودگی
• تحریک‌پذیری
• تغییر در شخصیت

راه‌های تشخیص هیدروسفالی

تشخیص هیدروسفالی باید توسط متخصص مغز و اعصاب انجام شود. این بیماری غالباً از طریق روش‌های زیر بررسی می‌شود:

• معاینه بالینی
• تصویربرداری پزشکی مانند ام آر آی، سی تی اسکن مغز و سونوگرافی
• سایر آزمایشات تخصصی مانند حجم سنجی مغز و پونکسیون کمری

معاینه‌های بالینی

معاینه عصبی بالینی که پزشک در مطب انجام می‌دهد، شامل موارد زیر است:

• قدرت و رفلکس عضلات
• هماهنگی و تعادل
• بینایی‌، حرکت چشم و شنوایی
• عملکرد ذهنی و روحیه

تصویربرداری‌های پزشکی

برای تشخیص هیدروسفالی در نوزادان، معمولاً قبل از هر چیز سونوگرافی انجام می‌شود؛ زیرا این روش نسبتاً ساده و کم خطر است.

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) معمولاً آزمایش اولیه برای تشخیص هیدروسفالوس بزرگسالان است. ام آر آی مغز می‌تواند تعیین کند که آیا بطن‌ها بزرگ شده‌اند یا نه. همچنین این روش می‌تواند جریان CSF را ارزیابی کرده و اطلاعاتی در مورد بافت مغز اطراف بطن‌ها ارائه دهد.

توموگرافی کامپیوتری (CT) یا سی تی اسکن نیز می‌تواند انسداد و یا بزرگی بطن‌ها را نشان دهد.

سایر آزمایشات تخصصی

استخراج مایع مغزی نخاعی و حجم سنجی مغز نیز به پزشکان اجازه می‌دهد تا فشار CSF را تخمین بزنند و مایع را به آزمایشگاه بفرستند. استخراج مایع مغزی نخاعی از طریق سوراخی در پایین کمر انجام می‌شود.

علاوه‌بر موارد بالا، معاینه Fundoscopic که از یک دستگاه ویژه برای مشاهده عصب بینایی در پشت چشم استفاده می‌کند، می‌تواند شواهدی از تورم عصب را نشان دهد. این امر نشان‌دهنده فشار بالای داخل جمجمه است که می‌تواند نتیجه هیدروسفالی باشد.

تشخیص هیدروسفالی در مرکز تصویربرداری دکتر تقی لو

مراکز تصویربرداری دکتر تقی لو به انواع دستگاه‌های تشخیص هیدروسفالی مانند ام آر آی، سی تی اسکن و سونوگرافی مجهز هستند و می‌توانند تست‌ها و اقدامات تشخیصی لازم را با دقت و کیفیت بالا انجام دهند.

دستگاه‌های این مرکز برای کودکان و بزرگسالان قابل استفاده است و یک اقدام تشخیصی همه‌جانبه برای این بیماری فراهم می‌سازند. متخصصان این مرکز همچنین حجم سنجی مغز را جهت تشخیص این اختلال انجام می‌دهند.

در روش نوینی به اسم CSF فلومتری که در مراکز تصویربرداری دکتر تقی لو انجام می‌شود؛ با استفاده از فرکانس‌های حساس به سرعت جریان مایع مغزی نخاعی، می‌توان میزان جریان، سرعت و حجم مایع مغزی نخاعی عبورکننده از مناطق مختلف مغزی را ارزیابی کرد. بدین وسیله، اطلاعات مناسب تری در مورد علت اصلی هیدروسفالی مشخص می‌شود.

جهت انجام انواع تصویربرداری در مرکز تصویربرداری بیمارستان عدل تهران با مدیریت دکتر آیدین تقی لو، با شماره زیر تماس بگیرید:

جهت انجام انواع تصویربرداری در مرکز تصویربرداری بیمارستان رسالت تهران زیر نظر دکتر تقی لو، با شماره زیر تماس بگیرید:

راه‌های درمان هیدروسفالی

پس از تشخیص وجود و نوع اختلال روش درمانی توسط پزشک متخصص انجام می‌شود. به‌طورکلی، درمان هیدروسفالی از دو روش جراحی زیر انجام می‌شود.

جاگذاری شنت (shunt)

در این روش، یک شنت (لوله) به‌صورت جراحی در بطن مغز وارد می‌شود تا به یک لوله انعطاف‌پذیر در زیر پوست وصل می‌شود. این لوله مایعات اضافی را به داخل حفره قفسه سینه یا شکم تخلیه کند.

روش ETV/CPC

بطن سوم آندوسکوپی (ETV) جریان CSF را از مغز بهبود می‌بخشد. جراح یک سوراخ کوچک در پایین بطن سوم ایجاد می‌کند تا مایع مغزی نخاعی از طریق آن منحرف شود.

در این روش از از جریان الکتریکی برای سوزاندن بافت تولید کننده CSF در بطن‌های جانبی در مغز استفاده می‌شود و بنابراین CSF کم‌تری تولید می‌شود.

آیا کودکان مبتلا به هیدروسفالی می‌شوند؟

بله ، کودکان ممکن است به دلایل زیر دچار این بیماری شوند:

• مشکلات مادرزادی: ناشی از ناهنجاری‌های رشد و نمو
• تنگی قنات: قنات سیلویوس، گذرگاهی که اجازه می‌دهد مایع مغزی نخاعی از طریق مغز جریان یابد. این باریک‌شدن می‌تواند منجر به تجمع سیال و هیدروسفالی شود.
• میلومنینگوسل: نوعی اسپینا بیفیدا است که ممکن است به دلیل اختلال در گردش خون و جذب مایع مغزی نخاعی، منجر به هیدروسفالی شود.
• عفونت‌: عفونت‌های مؤثر بر سیستم عصبی مرکزی مانند مننژیت، می‌تواند منجر به التهاب و ایجاد هیدروسفالوس شود.
• تومور: تومورهای مغزی‌، به‌ویژه آن‌هایی که در بطن‌ها یا در نزدیکی بطن قرار دارند‌، می‌توانند مانع جریان مایع مغزی نخاعی شوند.
• ضربه به سر
• ناهنجاری Dandy-Walker: نوعی ناهنجاری مادرزادی مغز که می‌تواند با هیدروسفالی همراه باشد.