مایع مغزی نخاعی (CSF)، مایعی شفاف و بیرنگ است که در داخل و اطراف مغز و نخاع جریان دارد. در اصل مانند یک بالشتک به محافظت از این ارگانها در برابر ضربه یا آسیب ناگهانی کمک میکند. این مایع همچنین مواد زائد را از مغز خارج میکند و به سیستم عصبی مرکزی کمک میکند تا بهدرستی کار کند. گاهی اوقات پزشک برای تشخیص بیماریهای مغز و نخاع و سایر شرایطیکه بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر میگذارند، دستور انجام آزمایش مایع مغزی نخاعی را میدهد.
در این آزمایش، ابتدا نمونهای از مایع مغزی نخاعی جمعآوری و سپس نمونه به روشهای مختلف آنالیز میشود.
انواع آزمایش مایع مغزی نخاعی
اصولاً مایع مغزی نخاعی به کمک ایجاد یک سوراخ در کمر نمونهبرداری میشود. در اصطلاح پزشکی به این روش پونکسیون کمری گفته میشود. بر این اساس، انواع تست مایع مغزی نخاعی با عناوین زیر وجود دارد:
- ارزیابی میکروسکوپی. خصوصیات ظاهری و فیزیکی این مایع را بررسی میکند.
- کشت مایع. هرگونه میکروارگانیسمی که میتواند باعث بیماریهای عفونی شود را شناسایی میکند.
- ارزیابی بیوشیمیایی. خصوصیات شیمیایی و انواع مواد موجود در این مایع را شناسایی میکند.
- سیتولوژی. تعداد سلولها و نوع هر سلول را در این مایع تشخیص میدهد.
کاربردهای تست مایع مغزی نخاعی
مایع مغزی نخاعی در تماس مستقیم با مغز و ستون فقرات است. از این رو، آنالیز آن موثرتر از آنالیز خون برای تشخیص مشکلات سیستم عصبی مرکزی است. معمولاً در صورت داشتن یک یا چند مورد از علائم زیر، پزشک دستور آزمایش آن را میدهد:
- سردرد شدید و بیوقفه
- گرفتگی گردن
- هیدروسفالی
- توهم، گیجی یا زوال عقل
- تشنج
- علائمی شبیه آنفولانزا که با گذشت زمان برطرف نمیشوند.
- آلزایمر زودرس
- خستگی، بیحالی یا ضعف عضلانی
- کاهش هوشیاری
- حالت تهوع شدید
- تب یا بثورات پوستی
- حساسیت بیشازحد چشمها به نور
- بیحسی یا لرزش بدن
- سرگیجه
- مشکل در صحبت کردن
- مشکل در راه رفتن یا حفظ هماهنگی اعضای بدن
- نوسانات خلقی شدید
- افسردگی بالینی
چراکه احتمال وجود هرکدام از مشکلات زیر وجود دارد.
بیماریهای عفونی سیستم عصبی مرکزی
ویروسها، باکتریها، قارچها و انگلها میتوانند سیستم عصبی مرکزی را آلوده کنند. در این شرایط، با آنالیز مایع مغزی نخاعی میتوان عفونتهای رایج زیر را تشخیص داد:
- مننژیت
- آنسفالیت
- بیماری سل
- عفونتهای قارچی
- عفونتهای ویروسی مانند عفونت ناشی از ویروس آنسفالیت اسب شرقی
خونریزی مغزی
معمولاً خونریزی داخل جمجمهای در اثر فشار خون بالا، ضربه مغزی، نشت مایع مغزی نخاعی، سکته مغزی یا آنوریسم را میتوان با آنالیز مایع مغزی نخاعی تشخیص داد.
البته بررسی دقیق علت خونریزی ممکن است به سی تی اسکن مغز یا آزمایشهای دیگری نیاز داشته باشد.
اختلالات خودایمن سیستم عصبی مرکزی
این تست میتواند به تشخیص برخی از اختلالات خودایمن کمک کند. چراکه گاهی سیستم ایمنی بدن به اشتباه از طریق ایجاد التهاب، تخریب غلاف میلین اطراف اعصاب و تولید آنتیبادی، به سیستم عصبی مرکزی آسیب میرساند. از اختلالات خودایمن سیستم عصبی مرکزی، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- ام اس
- سندرم گیلنباره
- سارکوئیدوز
- نوروسیفلیس
تومور مغزی
آزمایش مایع مغزی نخاعی میتواند به تشخیص تومور مغز یا ستون فقرات کمک کند. همچنین میتواند سرطانهای متاستاتیکی که از سایر قسمتهای بدن به سیستم عصبی مرکزی گسترش یافتهاند را شناسایی کند.
نحوه انجام آزمایش
اصولاً توسط پزشک متخصص انجام میشود و کمتر از 30 دقیقه طول میکشد. در این مدت، لازم است کاملاً ثابت بمانید. در غیر این صورت، احتمال قرار گرفتن سوزن در جای نامناسب یا ضربه به ستون فقرات وجود دارد.
ابتدا لازم است تمام لباسهای خود را درآورید و لباس مخصوص بیمارستان بپوشید. سپس پزشک از شما میخواهد که بنشینید و کمی به سمت جلو خم شوید. ممکن است پزشک از شما بخواهد که به پهلو دراز بکشید و زانوهایتان را به سمت قفسه سینه خم کنید. زیرا در این شرایط، انحنای ستون فقرات باعث ایجاد فضایی بین استخوانهای شما در قسمت پایین کمر میشود و کمک میکند تا سوزن راحتتر وارد شود.
هنگامیکه در موقعیت مناسب قرار گرفتید، پشت شما با یک محلول استریل تمیز میشود. سپس یک کرم یا اسپری بیحسکننده روی پوست شما اعمال میشود تا پزشک بتواند داروی بیحسی را تزریق کند. هنگامیکه محل مورد نظر بیحس شد، پزشک یک سوزن نازک را بین دو مهره وارد میکند.
ابتدا فشار داخل جمجمهای با استفاده از مانومتر اندازهگیری و سپس نمونهبرداری انجام میشود.
در نهایت سوزن خارجشده و محل ورود آن بانداژ میشود. معمولاً از شما خواسته میشود که حدود یک تا دو ساعت دراز بکشید و سر خود را بلند نکنید. این کار خطر سردرد که یکی از عوارض جانبی رایج این روش است را کاهش میدهد.
آیا آزمایش مایع مغزی نخاعی دردناک است؟
ازآنجاییکه از داروهای بیحسی استفاده میشود، در حین آزمایش هیچ دردی احساس نخواهید کرد. اما بعد از آزمایش و با از بین رفتن اثر ماده بیحسی، ممکن است در ناحیهای که سوزن وارد شده است کمی درد داشته باشید.
همچنین احتمال تورم، خونریزی و کبودی خفیف نیز وجود دارد.
جهت انجام انواع تصویربرداری در مرکز تصویربرداری بیمارستان عدل تهران با مدیریت دکتر آیدین تقی لو، با شماره زیر تماس بگیرید:
۰۲۱-۲۲۰۶۵۸۸۰
نحوه تفسیر آزمایش
اصولا تفسیر آزمایش مایع مغزی برعهده دکتر متخصص علوم آزمایشگاهی و در مواقعی پزشک متخصص آسیبشناسی است. آنها نمونه را به روشهای مختلف آنالیز کرده و نتایج را در قالب یک گزارش برای پزشک معالج شما ارسال میکنند.
در گزارش حاصل از تفسیر آزمایش مایع مغزی نخاعی، ذکر نتایج طبیعی به این معنی است که هیچچیز غیرطبیعی در مایع نخاعی یافت نشده است. در واقع، تمام سطوح اندازهگیریشده از اجزای این مایع مانند پروتئین، گلوکز و گلبولهای سفید خون، در محدوده طبیعی قرار دارند.
اما اگر دادههای غیرطبیعی دیده شوند، احتمال عفونت، اختلال خودایمن، بیماری و آسیب دیگری در مغز یا نخاع وجود دارد.
بعد از آزمایش مایع مغزی نخاعی، چه مراقبتهایی لازم است؟
معمولاً برای کاهش خطر بروز عوارضی مانند خونریزی، تورم، سردرد و کمردرد، پزشک توصیه میکند که به نکات زیر توجه کنید:
- برای بهبود درد و التهاب، از داروهای مسکن استفاده کنید. همچنین کمپرس سرد میتواند به سرعت تورم را کاهش دهد.
- یک روز کامل استراحت کنید و تا یک هفته فعالیت بدنی سنگین نداشته باشید.
- تا یک هفته از شنا کردن و رفتن به سونا پرهیز کنید.
- حداقل تا دو هفته از بلند کردن اجسام سنگین خودداری کنید.
0 دیدگاه