سونوگرافی کلیه و مجاری ادراری، آزمایشی است که از امواج صوتی فرکانس بالا برای ایجاد تصاویری از کلیه‌ها، مثانه، میزنای (حالب)، میزراه و پروستات استفاده می‌کند. معمولاً برای بررسی طیف وسیعی از شرایط مانند سنگ کلیه، عملکرد ضعیف کلیه، عفونت‌های دستگاه ادراری و هرگونه تغییر در عملکرد مثانه انجام می‌شود.

در این روش دستگاهی به نام مبدل بر روی شکم شما قرار می‌گیرد تا تصاویری از اندام‌ها و ساختارهای داخلی بر روی مانیتور ایجاد شوند. ازآنجایی‌که مستلزم قرار گرفتن در معرض اشعه ایکس نیست، روشی بی‌خطر و ایمن محسوب می‌شود.

سونوگرافی کلیه چه کاربردهایی دارد؟

ازآنجایی‌که روشی ایمن و بی‌دردسر است، از آن به‌عنوان اولین روش تصویربرداری برای تشخیص محل و سایز سنگ کلیه‌ها و حالب استفاده می‌شود. همچنین برای شناسایی و تشخیص موارد زیر استفاده می‌شود:

• عفونت در کلیه‌ها و مجاری ادراری
• هیدرونفروز (تورم کلیه‌ها به‌دلیل تجمع ادرار)
• پیلونفریت
• انواع نقایص مادرزادی کلیه
• کیست یا تومور در کلیه‌ها، حالب و مثانه
• ارزیابی علل کاهش عملکرد کلیه
• علت اصلی هماچوری (خون در ادرار)
• علت کاهش حجم یا بی‌اختیاری ادرار
• میزان آسیب وارد شده به کلیه یا مثانه در اثر ضربه
• افزایش دفعات ادرار کردن
• حجم پروستات
• افزایش فشار خون
• شواهد نارسایی کلیه و بیماری مزمن کلیوی

همچنین ممکن است برای کمک به گرفتن نمونه از بافت کلیه‌ها، تخلیه مایع از کیست یا آبسه کلیه یا قرار دادن لوله تخلیه انجام شود. گاهی نیز به شکل سونوگرافی کالر داپلر، برای تعیین نحوه جریان خون به کلیه‌ها از طریق شریان‌ها و وریدهای کلیوی استفاده می‌شود.

معمولاً پس از پیوند کلیه، پزشک برای بررسی مداوم عملکرد کلیه پیوندی، درخواست انجام این روش را می‌دهد.

مزایای سونوگرافی کلیه و مجاری ادراری چیست؟

سونوگرافی کلیه قابلیت آن را دارد که اندازه، محل و شکل کلیه‌ها و ساختارهای مرتبط با آن‌ها یعنی حالب و مثانه را نشان دهد.

همانطورکه ذکر شد، در این روش از تشعشعات خطرناک استفاده نمی‌شود. همچنین نیازی به تزریق ماده حاجب نیست. در نتیجه هم برای زنان باردار و هم برای کسانی‌که به ماده حاجب حساسیت دارند، روشی بی‌خطر است. البته انجام این روش فقط با نظر پزشک متخصص باید صورت گیرد.

به طور کلی، سونوگرافی کلیه یک آزمایش غیرتهاجمی در نظر گرفته می‌شود. چراکه برخلاف سونوگرافی مقعدی، نیاز به ابزاری ندارند که وارد بدن شما شود. در بیشتر موارد، باعث درد یا ناراحتی نمی‌شود و در کوتاه‌ترین زمان طی 20 تا 30 دقیقه انجام می‌شود.

اقدامات لازم قبل از آزمایش

معمولاً لازم نیست قبل از انجام این آزمایش از خوردن یا آشامیدن خودداری کنید. لطفاً یک ساعت قبل از مراجعه به مرکز سونوگرافی، یک لیتر آب بنوشید و سعی کنید در این مدت مثانه خود را خالی نکنید. این کار کمک می‌کند تا مثانه پر باشد و تصاویر واضح‌تری از آن دریافت شود.

البته اگر مشکلی برای احتباس ادرار دارید یا اگر مثانه شما در اثر مصرف آب زیاد احساس ناراحتی می‌کند، بهتر است قبل از نوشیدن حجم زیاد آب با پزشک خود صحبت کنید.

در روز مراجعه یک لباس راحت بپوشید تا سونوگرافیست به راحتی به شکم شما دسترسی داشته باشد.

نحوه انجام سونوگرافی کلیه و مجاری ادراری

سونوگرافی کلیه ممکن است به‌صورت سرپایی یا به‌عنوان بخشی از آزمایشات شما در بیمارستان انجام شود. اگرچه هر مرکز ممکن است پروتکل‌های متفاوتی داشته باشد، اما معمولاً مراحل انجام این آزمایش به‌صورت زیر است:

• ابتدا از شما خواسته می‌شود که هرگونه لباس، جواهرات یا سایر اشیایی که ممکن است در اسکن تداخل ایجاد کنند را بردارید. سپس روی تخت معاینه دراز می‌کشید.
• سونوگرافیست یک ژل مخصوص را روی شکم شما می‌مالد. این ژل به مبدل اجازه می‌دهد تا به آرامی روی پوست حرکت کند و بتواند امواج صوتی را به خوبی دریافت و ارسال کند.
• با حرکت مبدل توسط سونوگرافیست روی شکم شما، دستگاه سونوگرافی تصاویری از کلیه‌ها و مجاری ادراری روی مانیتور ایجاد می‌کند. در برخی موارد، از شما خواسته می‌شود که در حین سونوگرافی نفس خود را برای چند ثانیه حبس کنید یا موقعیت خود را تغییر دهید تا بهترین تصاویر حاصل شوند.
• اگر نیاز باشد که مثانه نیز معاینه شود. پس از اتمام اسکن مثانه پُر، از شما خواسته می‌شود که مثانه خود را تخلیه کنید. سپس اسکن دوباره از مثانه خالی انجام خواهد شد.
• در نهایت ژل از روی شکم شما پاک می‌شود و می‌توانید از روی تخت بلند شوید. در این حین، سونوگرافیست تصاویر را آنالیز و تفسیر می‌کند و اطلاعات بدست‌آمده را در قالب یک گزارش به شما تحویل می‌دهد. این گزارش توسط پزشک معالج شما بررسی می‌شود تا بهترین روند درمان تعیین شود.

معمولا پس از سونوگرافی کلیه، نیاز به هیچ نوع مراقبت خاصی نیست. شما می‌توانید رژیم غذایی و فعالیت‌های معمول خود را از سر بگیرید، مگر اینکه پزشک به شما توصیه دیگری کند.

خوشبختانه تا به الان، هیچ اثر نامطلوبی بر روی بیماران بعد از انجام سونوگرافی کلیه و مجاری ادراری گزارش نشده است.  

تفاوت عکس سونوگرافی کلیه سالم و سنگ‌دار

سونوگرافی کلیه در تشخیص سنگ‌های بیش از 3 میلی‌متر کاربرد دارد. زیرا سنگ‌های خیلی کوچک مبهم دیده می‌شوند یا خارج از میدان دید در پشت ستون فقرات قرار می‌گیرند.

اگر عکس سونوگرافی کلیه سالم با عکس کلیه سنگ‌دار مقایسه شود، معمولا سنگ‌ها به شکل نقاط سفیدرنگ دیده می‌شوند. اگرچه این نقاط سفیدرنگ گاهی نشان‌دهنده تجمع چربی در مرکز کلیه هستند؛ اما سونوگرافیست به‌واسطه آموزش‌هایی که دیده است قدرت تشخیص میان این دو مسئله را دارد.

البته در مواردی‌که بیمار اضافه وزن دارد یا چاق است، اولتراسوند نمی‌تواند به خوبی محل و اندازه سنگ‌های کلیه یا حالب را نشان دهد. معمولاً در این شرایط، پزشک دستور انجام سونوگرافی سه ‌بعدی و در مرحله بعد سی ‌تی اسکن کلیه را می‌دهد.