خروپف در بزرگسالان معمولاً موضوعی رایج است، اما وقتی پای کودکان به میان می‌آید ماجرا متفاوت می‌شود. شنیدن صدای خروپف کودکان ممکن است والدین را نگران کند، به‌خصوص اگر این صدا خواب آرام او را بر هم بزند.

آشنایی با علل خروپف در کودکان و توجه به نشانه‌هایی که به مراجعه به پزشک نیاز دارند، نقش مهمی در حفظ سلامت و رشد طبیعی کودک دارد.

دلایل خروپف کودکان چیست؟

خرناس کودکان بر خلاف بزرگسالان، معمولاً نشانه‌ای بی‌اهمیت نیست و اغلب به یک عامل زمینه‌ای برمی‌گردد. دلایلی که می‌توانند باعث این مشکل شوند، عبارتند از:

لوزه‌ها و آدنوئیدها

یکی از اصلی‌ترین دلایل خرخر در کودکان، بزرگ شدن لوزه‌ها و آدنوئیدها است. وقتی این بافت‌ها بیش از اندازه رشد می‌کنند یا بر اثر عفونت متورم می‌شوند، راه عبور هوا در گلو تنگ می‌شود و تنفس کودک هنگام خواب با صدا همراه خواهد شد.

چاقی و اضافه وزن

انباشته شدن چربی، مسیر تنفسی را تحت فشار قرار دهد. به‌همین دلیل، کودکان دارای اضافه ‌وزن بیشتر در معرض خروپف قرار دارند.

بیماری‌های تنفسی و آلرژی

گرفتگی بینی ناشی از سرماخوردگی، آلرژی‌های فصلی یا آسم، جریان هوا را محدود می‌کنند. این محدودیت گاهی به اندازه‌ای است که کودک مجبور می‌شود از دهان نفس بکشد؛ همین مورد خروپف را تشدید می‌کند. همچنین اختلالات جدی‌تر مانند آپنه خواب نیز باعث خرناس و خروپف کودک می‌شود.

اختلالات ساختاری بدن

بعضی از کودکان دارای ویژگی‌های خاصی خاصی مانند انحراف تیغه بینی یا مجاری هوایی باریک‌تر هستند؛ این موارد احتمال خرناس کودکان را افزایش می‌دهند.

شرایط محیطی

آلودگی هوا و قرار گرفتن در معرض دود سیگار نیز به‌شدت بر کیفیت تنفس تاثیرگذار است. حتی اگر کودک سالم باشد، تنفس در چنین محیطی به خروپف‌های مکرر منجر می‌شود.

شیردهی کوتاه‌مدت

جالب است بدانید برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند کودکانی که مدت کمتری شیر مادر خورده‌اند، بیشتر با مشکل خروپف روبه‌رو می‌شوند. احتمالاً دلیل این مورد آن است که تغذیه با شیر مادر به تکامل بهتر مجاری هوایی کمک می‌کند.

آیا خروپف در کودکان خطرناک است؟

برای بسیاری از والدین شنیدن صدای خروپف از کودک در نگاه اول بی‌اهمیت به نظر می‌رسد، اما واقعیت این است که تفاوت زیادی بین خروپف‌های گهگاهی و مداوم وجود دارد.

اگر کودک فقط گاهی خروپف می‌کند، معمولاً جای نگرانی نیست. اما خروپف‌های شدید و منظم می‌تواند نشانه‌ای از اختلالات تنفسی در خواب باشد و سلامت او را تحت تاثیر قرار دهد.

یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که در این شرایط مطرح می‌شود، آپنه انسدادی خواب است. این بیماری با ایجاد وقفه‌های مکرر در تنفس، موجب می‌شود اکسیژن کافی به بدن و مغز کودک نرسد. در نتیجه، پیامدهایی مانند اختلال در رشد مغزی، کاهش تمرکز و افت عملکرد تحصیلی، مشکلات رفتاری، افزایش فشار خون و … ایجاد می‌کند.

با وجود اینکه ارتباط میان خروپف دائمی و مشکلات سلامتی در کودکان پیدا شده است، اما دلیل دقیق این رابطه هنوز به طور کامل روشن نیست و به پژوهش‌های بیشتری نیاز دارد.

چه زمانی باید کودک را نزد پزشک برد؟

در صورت بروز علائم زیر حتماً کودک خود را نزد پزشک ببرید:

• کودک، حداقل سه شب در هفته را با خروپف می‌خوابد.
• مشکلات تنفسی در خواب
• شب ادارای
• تغییر رنگ پوست
• سردرد در هنگام صبح
• خواب‌آلودگی
• عدم تمرکز
• مشکل در یادگیری
• افزایش وزن
• اختلال رشد

جهت تشخیص اختلال خواب خود می توانید به مراکز تصویربرداری دکتر تقی لو مراجعه کنید:

درمان خروپف کودک

مهم‌ترین روش‌های درمانی برای خرخر در کودکان، شامل موارد زیر هستند:

جراحی لوزه و آدنوئید

یکی از متداول‌ترین درمان‌ها برای کودکان مبتلا به اختلالات تنفسی خواب، عمل برداشتن لوزه‌ها است که به آن آدنوتونسیلکتومی گفته می‌شود.

این جراحی به‌ویژه برای کودکانی توصیه می‌شود که دچار آپنه خواب شدید هستند. در این جراحی با برداشتن بافت‌هایی که جلوی عبور آزادانه هوا در گلو را می‌گیرند، مشکلاتی مانند خروپف شدید برطرف می‌شود.

دستگاه‌های فشار مثبت راه هوایی

یکی دیگر از روش‌های درمانی استفاده از دستگاه‌های فشار مثبت است. این دستگاه‌ها با وارد کردن جریان هوای فشرده از طریق ماسک، مسیر تنفسی را باز نگه می‌دارند و مانع از بسته شدن آن می‌شوند.

اصلاح عادات خواب

گاهی اوقات، ایجاد تغییرات ساده در سبک زندگی به بهبود کیفیت خواب کودکان کمک زیادی می‌کند. این تغییرات که به عنوان بهداشت خواب شناخته می‌شوند، شامل اقداماتی مانند داشتن برنامه خواب منظم، محدود کردن استفاده از موبایل و تبلت قبل از خواب، کاهش نور محیط و ایجاد فضایی آرام و راحت در اتاق کودک است.

هرچند این اقدامات درمان پزشکی محسوب نمی‌شوند، اما اثرات مثبتی دارند و از شدت خرناس کودکان می‌کاهند.

دلیل خروپف کودکان بعد از سرماخوردگی و درمان آن

پس از ابتلا به بیماری‌های تنفسی مانند سرماخوردگی، آنفلوانزا یا برونشیت، مسیر تنفسی کودک دچار مشکل می‌شود؛ این مورد به خروپف منجر خواهد شد.

به‌طور‌ کلی، سرماخوردگی مشکلات زیر را برای کوک ایجاد می‌کند:

• گرفتگی بینی
• التهاب و ورم گلو

زمانی‌که بینی مسدود باشد، کودک ناچار است از راه دهان نفس بکشد و خروپف ایجاد می‌شود.

خرناس کودکان در‌ زمان سرماخوردگی معمولاً موقتی است و بعد از درمان، از بین می‌رود.

بدون خواب کافی، سلامت جسم و روان به‌خطر می‌افتد. متاسفانه برای بسیاری از افراد، خواب خوب داشتن با چالش‌هایی همراه است. یکی از اختلالات نسبتاً شایع اما کمتر شناخته‌شده در این زمینه، سندرم فاز تاخیری خواب (DSPS) است‌. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که ساعت زیستی بدن با مشکل مواجه می‌شود و فرد نمی‌تواند در ساعت مناسب بخوابد.

سندرم فاز تاخیری خواب چیست؟

سندرم فاز تاخیری خواب نوعی اختلال در تنظیم زمان خواب است که در این وضعیت، ریتم شبانه‌روزی بدن فرد به‌گونه‌ای تغییر می‌کند که ساعت به‌خواب رفتن و زمان بیداری چندین ساعت دیرتر از الگوی رایج در جامعه است.

افراد مبتلا معمولاً برای به‌خواب رفتن در ساعات مناسب در شب دچار مشکل‌ هستند؛ به‌همین دلیل، بیدار شدن در صبح‌ زود برای آن‌ها دشوار یا حتی غیرممکن می‌شود.

انواع سندرم فاز خواب تاخیری

اختلال تاخیر در فاز خواب دارای دو الگوی زیر است:

1.    الگوی تنظیم‌شده شبانه‌روزی

در این نوع از اختلال خواب، ترشح هورمون ملاتونین که نقش کلیدی در آماده‌سازی بدن برای خواب دارد، حدود ۱ تا ۲ ساعت پیش از زمان واقعی خواب آغاز می‌شود. با این حال، چرخه خواب و بیداری فرد دچار تاخیر شده است.

به بیان ساده‌تر، فرد معمولاً دیرتر از زمان معمول احساس خواب‌آلودگی می‌کند و ممکن است در ساعات ۲ یا ۳ صبح به‌خواب بروید. در عین حال بدن وی همچنان طبق یک الگوی منظم عمل می‌کند؛ اما این الگو نسبت به زمان‌بندی طبیعی شبانه‌روزی، عقب‌تر است.

2.    الگوی ناهماهنگ شبانه‌روزی

در این شکل، ترشح ملاتونین از نظر زمانی با خواب واقعی هماهنگ نیست، یا خیلی زودتر از زمان خواب شروع می‌شود (بیش از ۲ ساعت قبل از خواب) یا حتی پس از به خواب رفتن فرد آغاز می‌شود. این مورد نشان‌دهنده ناهماهنگی میان ساعت بیولوژیک و زمان خواب است.

علائم سندرم فاز تاخیری خواب

• ناتوانی در به‌خواب رفتن در ساعت مناسب
• عدم توانایی در بیدار شدن از خواب
• خواب آلودگی در طول فعالیت‌های روزانه
• ناتوانی در هوشیار ماندن در روز

علت ابتلا به سندرم فاز تاخیری خواب چیست؟

علت اصلی بروز اختلال تاخیر در فاز خواب عوامل ژنتیکی است‌؛

محققان می‌گویند افرادی که یکی از اعضای خانواده‌شان به این اختلال مبتلا است بیشتر از سایرین در معرض این بیماری قرار دارند.

مهم‌ترین عوارض سندرم فاز تاخیری خواب

افراد مبتلا به سندرم فاز خواب تاخیری ممکن است به عوارضی و مشکلاتی که در ادامه اشاره می‌کنیم، مبتلا شوند:

افسردگی

الگوی نامنظم خواب، تاثیر زیادی در کاهش انرژی و تضعیف روحیه دارد. تحقیقات نشان داده‌اند که بیش از نیمی از افراد مبتلا به سندرم فاز تاخیری خواب، درجاتی از افسردگی را تجربه می‌کنند.

سومصرف مواد

برخی از مبتلایان به بی خوابی برای تنظیم ساعت خواب خود به مصرف بیش از حد موادی مانند کافئین، داروهای آرام‌بخش یا حتی نوشیدنی‌های الکلی روی می‌آورند. این رفتارها می‌تواند زمینه‌ساز آسیب‌های روانی و جسمی بیشتر شود.

علاوه بر این موارد، DSPS بر عملکرد روزانه فرد با ایجاد اختلال حواس پرتی یا احساس خستگی تاثیر می‌گذارد.

تشخیص سندرم فاز تاخیری خواب

برای شناسایی سندرم فاز خواب تاخیری، روان پزشک یا متخصص خواب از شما می‌خواهد درباره علائمی که تجربه می‌کنید، توضیح دهید.

همچنین ممکن است از شما بخواهد که برای مدتی مشخص، روند خواب و بیداری‌ خود را در قالب یک دفترچه ثبت کنید. این دفترچه باید شامل اطلاعاتی مانند ساعت رفتن به رختخواب، زمان تقریبی به خواب رفتن و ساعت بیدار شدن باشد.

برای ارزیابی دقیق‌تر، از فرد خواسته شود از دستگاهی به نام اکتی‌گرافی استفاده کند. این دستگاه مانند ساعت مچی عمل می‌کند و الگوهای فعالیت و استراحت را به‌مدت ۷ تا ۱۴ روز ثبت می‌کند تا زمان‌های خواب و بیداری‌ فرد به‌صورت عینی مشخص شود.

همچنین در برخی موارد، آزمایش‌هایی مانند آزمایش ملاتونین در نور کم (DLMO)، مطالعه خواب شبانه یا پلی‌ سومنوگرافی (PSG) و تست تأخیر خواب چندگانه (MSLT)، تجویز می‌شود.

جهت تشخیص انواع اختلالات خواب و رزرو وقت می‌توانید با شماره زیر تماس بگیرید:

درمان سندرم فاز خواب تاخیری

مهم‌ترین روش‌هایی که برای درمان این سندرم بکار گرفته می‌شوند، به‌شرح زیر هستند:

1.    تغییر در عادات خواب

• در اتاق خنک بخوابید.
• سعی کنید محل خواب‌تان به‌اندازه کافی تاریک باشد.
• قبل از خواب، دوش آب گرم بگیرید.
• موبایل، تلویزیون و سایر دستگاه‌های ارتباط جمعی را از یک ساعت قبل خواب خاموش کنید.
• در آخر هفته‌ها، برنامه خواب خود را عوض نکنید.
• مصرف غذاها و نوشیدنی‌های کافئین‌دار را کاهش دهید.
• قبل از خواب، الکل مصرف نکنید.

2.    تنظیم برنامه خواب

• هر شب، کمی زمان به‌رختخواب رفتن‌تان را جلو بیاورید.
• ساعت خواب بدن‌تان را عمداً عقب‌تر ببرید تا در نهایت به زمان خواب دلخواه برسید. به‌طور مثال، فرض کنید شما عادت دارید ساعت ۸ صبح بخوابید و ۲ بعدازظهر بیدار بشوید، ولی می‌خواهید ۱۲ شب بخوابید و ۸ صبح بیدار شوید. در این روش باید به‌صورت زیر‌عمل کنید:
• شب اول ساعت ۸ صبح می‌خوابید (مثل همیشه)
• شب دوم ساعت ۹ صبح می‌خوابید.
• شب سوم ساعت ۱۲ ظهر
• شب چهارم ساعت ۳ بعدازظهر و همین‌طور ادامه می‌دید تا به ۱۲ شب برسید.

3.    نوردرمانی

برای انجام این روش، باید یک منبع نور ویژه (مانند جعبه نور) تهیه کنید. استفاده از این دستگاه معمولاً به این صورت است که هر صبح، حدود نیم ساعت در معرض نور آن قرار می‌گیرید. این کار به تنظیم ساعت زیستی بدن شما کمک می‌کند.

روش دیگر این است که بلافاصله پس از بیدار شدن، به مدت ۳۰ دقیقه در فضای باز و زیر نور طبیعی خورشید قرار بگیرید.

4.    استفاده از ملاتونین

پزشکان برای کمک به تنظیم ریتم شبانه‌روزی‌، مصرف مکمل ملاتونین را تجویز می‌کنند. ملاتونین هورمونی است که به‌طور طبیعی در مغز ترشح می‌شود و به تنظیم چرخه خواب و بیداری کمک می‌کند.

لازم به ذکر است که مصرف ملاتونین باید تحت نظر پزشک و با دوز مناسب انجام شود.

تعداد زیادی از مشاغل وجود دارند که افراد باید به‌صورت شیفی و در هنگام شب سر کار حاضر شوند. نکته مهمی که در مورد این شغل‌ها وجود دارد؛ بهم‌خوردن ریتم و ساعات بیولوژیک بدن است‌، چراکه افراد نمی‌توانند در ساعت مشخص در شب بخوابند. در نتیجه دچار اختلال خواب شیفت کاری (SWSD) می‌شوند که با علائمی همچون بی‌خوابی، خواب‌آلودگی مفرط در زمان بیداری، کاهش تمرکز و حتی افزایش خطر ابتلا به برخی بیماری‌های مزمن همراه است.

اختلال خواب شیفت کاری چیست؟

اختلال خواب شیفت کاری مشکلی است که برای برخی از افرادی که مجبور به فعالیت و کار در ساعاتی غیر از بازه معمول (۸ صبح تا ۵ بعدازظهر) یا شیفت‌های کاری غیرمنظم هستند؛ رخ می‌دهد. در این هنگام، بدن آنها با مشکلاتی مانند بهم خوردن زمان خواب و بیداری مفرط مواجه می‌شود.

به‌طور کلی، بدن ما به‌طور طبیعی براساس یک چرخه ۲۴ ساعته تنظیم می‌شود که به آن ریتم شبانه‌روزی می‌گویند؛ چرخه‌ای که شدیداً تحت تأثیر روشنایی روز و تاریکی شب قرار دارد. زمانی که برنامه‌ی کاری فرد با این ریتم طبیعی هماهنگ نباشد، عملکرد مغز در مدیریت خواب دچار اختلال می‌شود.

خطرات و عوارض اختلالات خواب شیفت کاری

مهم‌ترین عوارض و خطراتی که اختلال خواب شیفتی در پی دارد، شامل موارد زیر است:

تغییرات خلقی و عاطفی

افرادی که درگیر این اختلال هستند، معمولاً زودتر عصبی می‌شوند، استرس دارند و ممکن است تمایل کمتری به تعامل با دیگران چه در محیط کار و چه در جمع دوستان و خانواده، نشان دهند.

افت کیفیت کاری

افراد تمرکز پایین‌تری دارند و حافظه‌ کوتاه‌مدت آن‌ها دچار مشکل می‌شود. این مسئله می‌تواند به کاهش بهره‌وری، افزایش اشتباهات و تحمیل هزینه‌های غیرضروری بر مجموعه‌های کاری منجر شود.

افزایش احتمال بروز حادثه

کم‌خوابی ناشی از کار در شیفت‌های شبانه در هوشیاری افراد اختلال ایجاد می‌کند. این مسئله احتمال خطاهای کاری را افزایش می‌دهد و حوادث ناگواری از جمله تصادفات رانندگی را در مسیر رفت‌وآمد به‌دنبال دارد.

تاثیرات جسمی و اختلال در سلامت عمومی

کمبود خواب به تضعیف سیستم ایمنی منجر می‌شود. این وضعیت در بلند مدت بیماری‌های گوارشی، قلبی‌عروقی، اختلالات هورمونی و مشکلات سوخت‌وساز و باروری را بوجود می‌آورد.

کاهش سطح تستوسترون

در برخی مردان، کار مداوم در شیفت‌های شبانه می‌تواند به کاهش ترشح تستوسترون منجر شود. این مورد معمولاً با احساس خستگی مزمن، کاهش میل جنسی و افت انرژی روزانه همراه است.

گرایش به مصرف مواد محرک یا آرام‌بخش

برخی از افراد برای مقابله با بی خوابی به مصرف الکل یا داروهای غیرمجاز روی می‌آورند. استفاده مداوم از این مواد، آسیب‌های جبران‌ناپذیری در پی دارد.

جهت تشخیص اختلال خواب در کودکان خود می توانید به مراکز تصویربرداری دکتر تقی لو مراجعه کنید:

علائم و نشانه‌های اختلال خواب شیفت کاری

• بی‌ خوابی مزمن که به معنای مشکل در خواب رفتن است.
• پرخوابی که به خواب‌آلودگی در زمان‌های ناخواسته منجر می‌شود.
• مشکل در تمرکز کردن
• سردرد
• کاهش انرژی و هوشیاری
• بداخلاقی
• تحریک‌پذیری

چه عواملی باعث بروز اختلال خواب شیفت کاری می شوند؟

مهم‌ترین عاملی که به اختلال خواب شیفت کاری منجر می‌شوند؛ نور است.

هنگامی که نور به چشم‌ها می‌خورد به بخشی از مغز که مسئول تنظیم ریتم شبانه‌روزی است، سیگنالی ارسال می‌شود. این سیگنال‌ها مجموعه‌ای از واکنش‌های هورمونی و فیزیولوژیکی را فعال می‌کنند تا بدن بداند که وقت بیداری و فعالیت روزانه فرا رسیده است.

علاوه‌بر نور، برخی از هورمون‌ها نیز در تنظیم چرخه خواب و بیداری نقش کلیدی دارند که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم:

• ملاتونین: هورمونی است که به‌طور طبیعی در تاریکی تولید می‌شود و بدن را برای خواب آماده می‌کند.
• کورتیزول: این هورمون که از غدد فوق‌کلیوی ترشح می‌شود، در ساعات پایانی شب در پایین‌ترین سطح قرار دارد و در آستانه صبح به بالاترین مقدار خود می‌رسد تا فرد را برای شروع روز آماده کند.

راه‌های مراقبت و درمان

درمان قطعی برای اختلال خواب شیفت کاری وجود ندارد، اما روش‌هایی هستند که به بهبود علائم آن کمک می‌کنند.

اصلاح ساعات کاری و شیوه‌ی کار

یکی از قدم‌های کلیدی در کنترل این اختلال، ایجاد تغییراتی در برنامه کاری است. در صورت امکان با مدیر خود در مورد تنظیم ساعت کاری یا کاهش تعداد شیفت‌های شبانه مذاکره کنید.

همچنین برای مدیریت بهتر اختلال خواب شیفتی از روش‌های زیر کمک بگیرید:

• هنگام بازگشت به خانه پس از شیفت شب، از قرار گرفتن در معرض نور آفتاب خودداری کنید.
• سعی کنید شیفت‌های شبانه را به تعداد محدودی کاهش دهید و بین آن‌ها روزهای استراحت داشته باشید.
• از انجام شیفت‌های طولانی یا اضافه‌کاری‌های بی‌وقفه بپرهیزید.
• در صورت امکان از کارهایی که رفت‌وآمد زیادی نیاز دارند، دوری کنید.
• چرت کوتاه قبل یا حین شیفت شب می‌تواند تمرکز و هوشیاری را افزایش دهد.
• در صورت احساس خواب‌آلودگی شدید پس از شیفت، رانندگی نکنید.

تنظیم برنامه خواب در خانه

افرادی که به‌صورت شیفتی کار می‌کنند، معمولاً نسبت به دیگران خواب کمتری دارند. با این حال، باید سعی کنید هر شبانه‌روز بین ۷ تا ۹ ساعت خواب مفید داشته باشید. برای رسیدن به ساعت خواب مطلوب بهتر است در محیطی آرام و بدون سروصدا استراحت کنید.

استفاده از نوردرمانی

نوردرمانی یکی از روش‌هایی است که برای بازتنظیم ساعت بیولوژیکی بدن استفاده می‌شود.

نور خاصی که در این روش کاربرد دارد اغلب در ابتدای شیفت شب مورد استفاده قرار می‌گیرد. وسایل نوردرمانی شامل لامپ‌های ویژه، جعبه‌های نور یا حتی عینک‌های نوردهنده هستند.

این شیوه برای افرادی که در شب کار می‌کنند بسیار موثر است.

ملاتونین

همان‌طور که گفتیم، ملاتونین یک هورمون طبیعی است که نقش مهمی در تنظیم چرخه خواب ایفا می‌کند. مصرف مکمل ملاتونین با تجویز پزشک به افراد برای تطبیق با شیفت‌های کاری شبانه کمک می‌کند.

داروهای خواب‌آور و محرک

در برخی اوقات پزشکان برای بهبود کیفیت خواب، داروهای خواب‌آور کوتاه‌مدت تجویز می‌کند. این داروها فقط باید در صورت نیاز و با دقت مصرف شوند؛ زیرا استفاده‌ی طولانی‌مدت آن‌ها خطرناک است.

نحوه صحیح زمان خوابیدن هنگام شب کاری چیست؟

• یک زمان مشخص برای خواب و بیداری داشته باشید.
• از اعضای خانواده بخواهید در زمان استراحت، سکوت و تاریکی را در خانه حفظ کنند.
• اعضای خانواده باید کارهای پرسر و صدا مانند جاروبرقی کشیدن یا ظرف‌ شستن را به زمانی غیر از ساعات خواب شما موکول کنند.
• از نوشیدنی‌های کافئین‌دار دوری کنید.
• نیکوتین و الکل مصرف نکنید.
• محیطی مناسب برای خواب فراهم سازید.

آیا شب کاری بر سلامت ذهنی من تاثیرگذار است؟

شب‌کاری تأثیرات قابل‌توجهی بر سلامت روان دارد؛ زیرا موجب برهم خوردن ریتم طبیعی خواب و بیداری بدن می‌شود.

این اختلال همچنین می‌تواند به بروز مشکلاتی دیگر مانند افسردگی، اضطراب، بی‌خوابی مزمن، کاهش تمرکز، تحریک‌پذیری و احساس انزوا منجر شود.

همچنین، شب‌کاری ممکن است بهره‌وری ذهنی و توانایی تصمیم‌گیری را کاهش دهد و بر زندگی عادی فرد تاثیرات منفی برجای بگذارد.

داشتن خواب کافی برای بهبود سلامت و رشد کودک بسیار مهم است. متاسفانه تقریباً نیمی از کودکان در دوره‌ای از زندگی خود با مشکلات و اختلالات خواب مواجه می‌شوند. این مساله با کاهش توجه، یادگیری، حافظه و تمرکز همراه است و بر رفتار روزانه، کیفیت زندگی و عملکرد کودک در مدرسه تأثیر می‌گذارد. علاوه‌براین، می‌تواند باعث افزایش تحریک‌پذیری و بیش‌فعالی کودک شود.

از رایج‌ترین انواع اختلال خواب در کودکان می‌توان به آپنه خواب، اینسومنیا، پاراسومنیا، راه رفتن در خواب و مشاهده مکرر کابوس‌های شبانه اشاره کرد.

در این متن قصد داریم در مورد علائم و علل بروز انواع اختلال خواب اطفال و نحوه تشخیص و درمان آن‌ها صحبت کنیم.

اختلال خواب در کودکان چیست؟

اختلال خواب در کودکان به وضعیتی گفته می‌شود که کودک به‌دلیل مسدود شدن راه‌های هوایی، سطح پایین آهن بدن، اختلالات عصبی و غیره، در به خواب رفتن یا تجربه یک خواب شبانه باکیفیت و مستمر مشکل دارد. خواب نقش مهمی در حمایت از عملکرد سالم مغز و حفظ سلامت جسمانی دارد و کودکان و نوجوانان باید در هر شب حداقل به مدت 9 ساعت بخوابند. هنگامی‌که این روند مختل می‌شود، کودکان ممکن است مشکلات سلامتی، رفتاری و رشدی را تجربه کنند.

بسیاری از این اختلالات با بزرگ شدن کودک خود‌به‌خود برطرف می‌شوند. اختلالات جدی‌تر اگر درمان نشوند، بر سلامت و کیفیت زندگی کودک و سپس کل خانواده تاثیر می‌گذارند.

انواع اختلالات خواب کودکان

از انواع رایج اختلال خواب اطفال و کودکان، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

آپنه یا وقفه تنفسی در خواب

طبق آمار، تقریباً 4 درصد از کودکان 2 تا 8 ساله، دچار یکی از انواع آپنه خواب به شرح زیر هستند:

• آپنه انسدادی خواب. زمانی رخ می‌دهد که بافت نرم پشت گلو راه هوایی فوقانی را مسدود کند. این مساله اکسیژن‌رسانی را تا زمانی‌که کودک بیدار شود و به طور طبیعی نفس بکشد، برای چند ثانیه قطع می‌کند.
• آپنه خواب مرکزی. زمانی اتفاق می‌افتد که مغز به مدت یک دقیقه یا بیشتر، به کودک سیگنال ندهد تا نفس بکشد. معمولاً در اثر ابتلا به مشکلات سیستم عصبی مرکزی بروز می‌کند.

اینسومنیا یا بی ‌خوابی

در کشورمان کودکان و نوجوانان زیادی درگیر اینسومنیا یا بی خوابی مزمن هستند.

در اثر آن، کودک ممکن است در به خواب رفتن مشکل داشته باشد یا بخوابد اما خیلی زود بیدار شود. از مهمترین دلایل بروز آن می‌توان به داشتن عادات بد خواب، استرس یا اضطراب اشاره کرد.

سندرم تاخیر در فاز خواب

سندرم فاز تاخیری خواب معمولاً 7 تا 16 درصد نوجوانان را درگیر می‌کند. اصولاً باعث می‌شود که آنها حداقل دو ساعت دیرتر از زمان عادی به رختخواب بروند و صبح روز بعد خسته و بی حوصله از خواب بیدار شوند.

 خواب‌آلودگی بیش‌ازحد در طول روز

یک علامت رایج است که با تعدادی از اختلالات خواب در کودکان و شرایط سلامتی مرتبط است. معمولاً بین 10 تا 20 درصد از کودکان آن را تجربه می‌کنند.

سندرم پای بی‌قرار

فقط 2 درصد کودکان از سندرم پای بی قرار رنج می‌برند. باعث تمایل مکرر کودک به حرکت دادن پاها یا لگد زدن با آنها در هنگام خواب می‌شود. در نتیجه کودک مدام از خواب بیدار می‌شود و خواب باکیفیتی را تجربه نخواهد کرد. دانشمندان این اختلال را با کمبود آهن بدن مرتبط می‌دانند.

پاراسومنیا یا خواب پریشی

خواب پریشی در کودکان، با بروز حرکات غیرطبیعی مانند موارد زیر در طول خواب مشخص می‌شود:

• دیدن مکرر کابوس‌های ترسناک و جیغ کشیدن
• صحبت کردن در خواب
• راه رفتن در خواب

نارکولپسی

حمله خواب در اصل یک اختلال عصبی مرکزی است و در اثر آن مغز نمی‌تواند چرخه خواب و بیداری را به درستی تنظیم کند. به‌همین‌دلیل، کودکان مبتلا به آن خواب‌آلودگی بیش‌ازحد، حملات خواب و از دست دادن ناگهانی کنترل عضلات را تجربه می‌کنند.

دلایل بروز اختلال خواب در کودکان

اغلب اختلالات خواب، هم در بزرگسالان و هم در کودکان، دلایل مشابهی دارند. به عنوان مثال، چاقی یک فاکتور خطر اصلی برای بروز آپنه انسدادی خواب است. همچنین سندرم پای بی‌قرار معمولاً در کودکانی بروز می‌کند که استعداد ژنتیکی آن را دارند.

برخی از مسائل پزشکی و اختلالات اضطرابی خطر بروز مشکلات خواب را در هر سنی افزایش می‌دهند؛ اما نمی‌توان انکار کرد که الگوهای رفتاری منحصربه‌فرد کودکان نیز در بروز مشکلات خواب موثر هستند. معمولاً تا حدود ۵ سالگی، بی‌خوابی نتیجه زمان‌های ناهماهنگ خواب و مقاومت کودک در برابر خوابیدن است.

جهت تشخیص اختلال خواب در کودکان خود می توانید به مراکز تصویربرداری دکتر تقی لو مراجعه کنید:

علائم اختلال خواب اطفال و کودکان

مواجهه مکرر با هر یک از سناریوهای زیر، می‌تواند نشان‌دهنده بروز یک اختلال خواب در کودکان باشد:

• کودک در رختخواب دراز می‌کشد، اما به بهانه‌های مختلف از خوابیدن امتناع می‌کند.
• کودک هر بار حتی شب‌ها، فقط حدود 90 دقیقه می‌خوابد و مدام بیدار می‌شود.
• کودک از حرکت مداوم پاهای خود در شب شکایت دارد.
• کودک با صدای بلند خروپف می‌کند و ناگهان از خواب بیدار می‌شود.

اصولاً کودکانی‌که خواب کافی ندارند، در طول روز بدخلق‌تر به نظر می‌رسند. همچنین به شیوه‌ای نادرست عمل می‌کنند و نمی‌توانند به خوبی در مدرسه ظاهر شوند.

آیا بروز اختلال خواب در اطفال طبیعی است؟

تاحدودی بله، تقریباً در هر مرحله از روند رشد، تغییر در جسم و ذهن کودک می‌تواند باعث شود که او در به خواب رفتن یا خوابیدن به مدت طولانی دچار مشکل شود.

وقتی کودک به اندازه کافی نخوابد، قدرت حافظه و مهارت‌های حل مساله و سیستم ایمنی بدن او ضعیف شده و تغییراتی در خلق‌وخو او مشاهده می‌شود. بنابراین، نباید از این مساله به سادگی گذشت!

چه مشکلات یا بیماری‌های فیزیکی و روحی در بروز اختلال خواب در کودکان نقش دارند؟

مشکلاتی مانند موارد زیر در بروز اختلال خواب کودکان موثر هستند:

• اضطراب جدایی کودک از والدین
• مصرف بیش‌ازحد غذاها و نوشیدنی‌های حاوی کافئین
• تغییر در روال عادی زندگی کودک مثلا در اثر مواجهه با یک محیط جدید یا تجربه یک روز هیجان‌انگیز یا طاقت‌فرسا

لازم است بدانید که ابتلا به بیماری‌های فیزیکی و روحی زیر نیز بی‌تاثیر نیست:

• چاقی و اضافه وزن
• آلرژی
• هراس شبانه
• استرس و اضطراب مزمن
• افسردگی

راه‌های تشخیص اختلال خواب در کودکان

برای تشخیص، پزشک ابتدا سابقه پزشکی و الگو خواب کودک شما را بررسی می‌کند. سپس دستور انجام آزمایش‌های زیر را می‌دهد.

پلی‌سومنوگرافی یا تست مطالعه خواب

برای انجام این تست خواب لازم است که کودک یک شب در کلینیک خواب حضور پیدا کند تا علائم حیاتی و الگو و مشکلات خواب او ارزیابی شوند.

الکتروانسفالوگرافی

این آزمایش فعالیت الکتریکی مغز را در طول مراحل خواب و دوره‌های کوتاه بیداری کودک ارزیابی می‌کند.

تست تاخیر خواب چندگانه

این تست فعالیت مغز و حرکت چشم را اندازه‌گیری می‌کند تا پزشک متوجه شود که کودک با چه سرعتی به خواب می‌رود.

اکتیوگرافی

این تست برای تشخیص آپنه انسدادی خواب و اینسومنیا استفاده می‌شود. برای انجام آن کودک یک دستگاه ساعت‌مانند حاوی سنسور را روی دست خود می‌بندد تا الگوهای خواب و بیداری او ثبت شوند.

آزمایش خون

برای بررسی احتمال کمبود آهن بدن انجام می‌شود.

سونوگرافی اسکلتی عضلانی

اگر علت اختلال خواب در کودکان، مشکلات اسکلتی عضلانی باشد، ممکن است این آزمایش نیز انجام شود.

درمان اختلال خواب کودکان

نحوه درمان اختلال خواب کودک به نوع اختلال و علت آن بستگی دارد. اختلالات تنفسی مانند آپنه و آلرژی تنفسی ممکن است به دارودرمانی، اکسیژن‌درمانی، استفاده از دستگاه سی‌پَپ (CPAP) یا جراحی برای بهبود تنفس در طول خواب نیاز داشته باشند.

درحالی‌که سایر اختلالات خواب مانند اینسومنیا و پاراسومنیا از راهبردهای شناختی رفتاری برای بهبود خواب سود می‌برند.

همچنین تجربه ما نشان داده است که اعمال تغییرات ساده مانند افزایش محبت والدین به کودک و شروع یک روال منظم برای خواب شبانه، می‌توانند کیفیت خواب کودک را به میزان زیادی بهبود بخشند.

یک فرد سالم به طور متوسط به 7 تا 9 ساعت خواب شبانه نیاز دارد. گاهی افراد به‌دلیل استرس یا مواجهه با یک رویداد ناراحت‌کننده برای مدت کوتاهی دچار بی‌خوابی می‌شوند. اما اگر این مساله به مدت سه ماه یا بیشتر طول بکشد، به‌عنوان بی خوابی مزمن یا اینسومنیا (Insomnia) در نظر گرفته می‌شود.

علل بروز آن از استرس گرفته تا ابتلا به برخی از بیماری‌های زمینه‌ای، متغیر است. خوشبختانه با روان‎درمانی، دارودرمانی یا تغییر در شیوه زندگی می‌توان کمک زیادی به بهبود آن کرد.

بی‌خوابی مزمن یا اینسومنیا چیست؟

فردی‌که دچار بی خوابی مزمن یا اینسومنیا است، به خواب رفتن برای او دشوار می‌شود. همچنن ممکن است خیلی زود از خواب شبانه بیدار شود و نتواند دوباره بخوابد. اغلب بعد از بیدار شدن همچنان احساس خستگی می‌کند و به‌همین‌دلیل، اخلاق، عملکرد کاری و کیفیت زندگی او تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

مشخص شده است که علاوه‌بر کاهش کیفیت زندگی، اینسومنیا در بروز چاقی، دیابت، فشار خون بالا، سکته، بیماری قلبی عروقی و افسردگی نیز موثر است. از این رو، نیاز به تشخیص و درمان سریع دارد.

بی‌خوابی مزمن چقدر در ایران رایج است؟

بی خوابی مزمن یکی از شایع‌ترین انواع اختلال خواب در ایران است. بیشتر از یک ‌سوم افراد بزرگسال در ایران درگیر این اختلال هستند و نیاز به درمان دارند. در غیر این صورت، خطر بروز انواع عوارض جسمی و روحی آنها را تهدید می‌کند.

انواع بی‌خوابی

براساس مدت زمان بروز بی‌خوابی، می‌توان آن را به دو نوع زیر دسته‌بندی کرد:

• بی‌خوابی حاد یا گذرا که یک مشکل کوتاه‌مدت است و اغلب به مدت چند روز یا چند هفته بروز می‌کند.
• بی‌خوابی مزمن یا طولانی‌مدت که در قالب سه شب یا بیشتر در هفته رخ می‌دهد و بیش از 3 ماه طول می‌کشد.

پزشکان همچنین این اختلال را براساس علت آن به دو نوع اولیه و ثانویه طبقه‌بندی می‌کنند.

اصولاً بی ‌خوابی اولیه به خودی خود رخ می‌دهد، اما بی ‌خوابی ثانویه ناشی از یک مشکل سلامتی است.

علائم اینسومنیا چیست؟

• به‌سختی به خواب رفتن و بیدار شدن ممتد در طول شب
• صبح خیلی زود بیدار شدن و عدم تمایل به ادامه خواب
• بسیاری از شب‌ها را در حالت بیداری سپری کردن
• احساس خستگی یا خواب‌آلودگی در طول روز
• تغییرات رفتاری در طول روز به شکل بداخلاقی یا اضطراب
• مشکل در تمرکز یا به خاطر سپردن مسائل
• افزایش خطا در حین انجام کارهای روزانه

داشتن نگرانی‌ مداوم برای داشتن یک خواب کافی و باکیفیت

عوامل موثر در بروز بی‌ خوابی مزمن

اگرچه متخصصان به طور دقیق نمی‌دانند که چرا اینسومنیا اتفاق می‌افتد، اما معتقدند که عوامل زیر خطر بروز آن را افزایش می‌دهند:

• سابقه خانوادگی بی‌خوابی
• افزایش فعالیت مغز یا کاهش میزان مواد شیمیایی موجود در مغز که بر فرآیند خواب تاثیر می‌گذارند.
• ابتلا به عفونت‌، جراحات جزئی یا شرایط مزمن مانند رفلاکس اسید معده به مری و پارکینسون. چراکه بر ساعت طبیعی خواب و بیداری بدن تأثیر می‌گذارند.
• ابتلا به مشکلات سلامت روان مانند اضطراب، افسردگی، حملات پانیک شبانه یا اختلال کابوس
• تحمل شرایط استرس‌زا یا سخت زندگی
• استفاده مداوم از الکل و مواد مخدر
• تغییرات در روند زندگی مانند خوابیدن در مکانی ناآشنا یا نقل مکان به خانه جدید
• داشتن عادات بد یا بهداشت ضعیف خواب مانند چرت زدن مداوم در طول روز یا مصرف کافئین و مایعات زیاد قبل از خواب

راه‌های تشخیص بی خوابی مزمن

معاینه فیزیکی

اگر علت بی‌خوابی مشخص نباشد، پزشک در ابتدا یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد تا مشکلات پزشکی که عامل بروز آن هستند را پیدا کند.

همچنین گاهی نیاز به آزمایش خون برای بررسی اختلال تیروئید و غیره است.

ارزیابی عادات خواب

پزشک از شما می‌خواهد که پرسشنامه‌ای را تکمیل کنید تا الگوی خواب و بیداری و میزان خواب شما در طول روز بررسی شود. همچنین ممکن است از شما خواسته شود که در یک دفترچه ساعات خواب و بیداری خود را به مدت چند هفته یادداشت کنید.

پلی‌سومنوگرافی یا مطالعه خواب

اگر پزشک با وجود بررسی‌های صورت‌گرفته نتواند به یک تشخیص قطعی برسد یا علائم اختلال خواب دیگری مانند آپنه خواب یا سندرم پای بی‌قرار را نیز داشته باشید؛ ممکن است لازم باشد که برای انجام آزمایش پلی‌سومنوگرافی یک شب را در کلینیک خواب بگذرانید.

این آزمایش استاندارد برای پیگیری و ثبت فعالیت‌های مختلف بدن هنگام خواب انجام می‌شود.

در طی آن و درحالی‌که شما خواب هستید، امواج مغزی، تنفس، ضربان قلب، حرکات چشم و حرکات بدن شما بررسی می‌شوند.

جهت تشخیص انواع اختلالات خواب در مراکز تصویربرداری دکتر آیدین تقی لو، با شماره زیر تماس بگیرید:

عوارض و اثرات اینسومنیا بر زندگی فرد چیست؟

داشتن خواب کافی به اندازه رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی منظم برای سلامتی مهم است. از این رو، هر اختلالی که بتواند شما را از خوابیدن باز دارد، خطر بروز مشکلات زیر را افزایش می‌دهد:

• عملکرد پایین در محل کار یا مدرسه
• تصادفات رانندگی و آسیب‌های بدنی
• چاقی، فشار خون بالا، بیماری قلبی، حمله یا سکته قلبی و دیابت نوع 2
• مشکلات روانی مانند افسردگی، اضطراب و روان‌پریشی
• ابتلا به دیگر اختلالات رایج خواب مانند بختک

راه‌های درمان بی خوابی مزمن

شما مجبور نیستید بی‌خوابی را تحمل کنید. زیرا تجربه نشان داده است که روان‌درمانی، مصرف برخی از داروها و تغییرات ساده در عادات خواب و سبک زندگی می‌توانند کمک‌کننده باشند.

روان‌درمانی

کالج پزشکان آمریکا، درمان شناختی‌رفتاری (CBT) را به‌عنوان اولین روش درمان اینسومنیا در بزرگسالان توصیه می‌کند. در این روش از تکنیک‌های زیر استفاده می‌شود:

• کنترل محرک. این تکنیک زمانی‌که بی‌دلیل از خواب شبانه بیدار می شوید. به شما می‌آموزد که چه فعالیت‌هایی انجام دهید تا دوباره احساس خواب‌آلودگی پیدا کنید.
• محدود کردن خواب. این تکنیک برای افزایش تمایل به خواب، ابتدا مدت زمانی را که در رختخواب می‌گذرانید محدود می‌کند و سپس به تدریج افزایش می‌دهد.
• نوردرمانی. اگر خیلی زود به خواب می‌روید و سپس خیلی زود بیدار می‌شوید. این تکنیک عصرها شما را در معرض نور روشن قرار می‌دهد تا دیرتر به خواب بروید.

بنابراین، وجود یک درمانگر نه تنها می‌تواند به تشخیص مشکلات روانی شما کمک کند. همچنین کمک زیادی به آموزش تکنیک‌های آرام‌سازی و بهبود بهداشت خواب می‌کند.

دارودرمانی

اگر روان‌درمانی و تغییر در شیوه زندگی مؤثر نباشند، پزشک ممکن است برای تجویز داروهای مختلف اقدام کند.

تغییرات ساده در عادات خواب و سبک زندگی

تجربه نشان داده است که درمان‌های خانگی و تغییرات در سبک زندگی به شکل زیر، اغلب می‌توانند به مدیریت علائم بی‌خوابی کمک کنند:

• مصرف خواب‌آورهای طبیعی: قبل از خواب، شیر گرم یا دمنوش سنبل‌الطیب را امتحان کنید. روغن‌های اساسی مانند روغن اسطوخودوس و نعناع نیز ممکن است برای بهبود کیفیت خواب موثر باشند.
• مدیتیشن و یوگا: کیفیت خواب را بهبود می‌بخشد و استرس را کاهش می‌دهد.
• ورزش: حداقل 30 دقیقه ورزش منظم در طول روز می‌تواند به شما کمک کند که به‌راحتی به خواب بروید.