آیا تا‌به‌حال کسی را دیده‌اید که در خواب حرکت کند، فریاد بزند یا حتی لگد بزند، آن هم بدون اینکه خودش متوجه شود؟ خواب سمبلی از آرامش و سکوت است، اما گاهی می‌تواند به صحنه‌ای خطرناک و غیرمنتظره تبدیل شود. برخی رفتارهای عجیب در خواب، با کابوس‌های معمولی توجیه نمی‌شوند و می‌توانند رازهایی را درباره مغز و سیستم عصبی ما فاش کنند.

در این متن، وارد دنیای پیچیده‌ اختلال رفتاری خواب REM می‌شویم تا با پدیده‌ای که خواب را تا این حد غیرقابل پیش‌بینی می‌کند، آشنا شویم.

خواب REM چیست؟

خوابREM  مرحله‌ای از چرخه خواب است که با حرکات سریع چشم، افزایش فعالیت مغزی و رویا دیدن همراه می‌شود. در این مرحله، امواج مغزی شبیه بیداری‌اند و متابولیسم مغز بالا است.

بااین‌حال، تون عضلانی بدن تقریباً به‌طور کامل کاهش می‌یابد تا از انجام حرکات فیزیکی رویاها جلوگیری شود.

مرحله خواب REM نقش مهمی در تثبیت حافظه، یادگیری و تنظیم هیجانات دارد و اختلالات آن می‌توانند با مشکلات عصبی، روانی و متابولیک مرتبط باشند.

این مرحله به‌طور دوره‌ای در طول شب تکرار می‌شود و حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد کل خواب بزرگسالان را تشکیل می‌دهد.

اختلال رفتاری خواب REM چیست؟

اختلال رفتاری خواب REM که به آن اختلال رفتاری خواب با حرکت سریع چشم (RBD) نیز گفته می‌شود، یک نوع اختلال خواب است که در آن مهار طبیعی عضلات بدن در مرحله خواب REM اتفاق نمی‌افتد.

در حالت طبیعی، در این مرحله مغز فعال است و رویاها رخ می‌دهند، اما بیشتر عضلات اسکلتی دچار فلج موقت می‌شوند تا فرد نتواند حرکات رویاهای خود را عملی کند.

در افراد مبتلا به RBD، این فلج موقت رخ نمی‌دهد و بدن قادر است به‌صورت غیرارادی حرکات فیزیکی یا صدا تولید کند، بی‌آنکه فرد از آن آگاه باشد.

این نوع پاراسومنیا، به‌ویژه با بیماری‌های عصبی دژنراتیو مانند پارکینسون، دمانس با لویی بادی و آتروفی سیستم چندگانه مرتبط است و در برخی موارد می‌تواند بدون علت زمینه‌ای ایجاد شود.

علائم اختلال رفتاری خواب REM

اغلب اختلال رفتاری REM با بروز حرکت سریع چشم، حرکات فیزیکی دست یا پا و با صداهای غیرارادی در طول خواب REM مشخص می‌شود.

فرد ممکن است دست یا پاهایش را تکان دهد، لگد یا مشت بزند، از تخت بلند شود یا صداهایی مانند حرف‌زدن، فریاد یا حتی ناسزاگفتن تولید کند. این رفتارها اغلب با رویاهای عمیق یا خشونت‌آمیز همراه است و فرد در طول خواب از آن آگاه نیست.

شدت و تکرار علائم این اختلال خواب می‌تواند متفاوت باشد و با گذشت زمان غالباً تشدید می‌شود.

بسیاری از بیماران فقط وقتی شریک یا هم‌اتاقی‌شان گزارش می‌دهد، متوجه مشکل خود می‌شوند. آن‌ها اغلب می‌توانند پس از بیداری محتوای رویا را به خاطر بیاورند.

علت بروز اختلال رفتاری خواب با حرکت سریع چشم چیست؟

علت دقیق بروز اختلال رفتاری خواب رم هنوز به‌طور کامل شناخته نشده است، اما چند عامل اصلی در بروز آن دخیل هستند.

RBD ایدیوپاتیک (خودبه‌خودی) معمولاً با آسیب یا اختلال در بخش پونس مغز مرتبط است؛ این بخش کنترل فلج عضلانی در REM را بر عهده دارد و آسیب آن با بیماری‌های نورودژنراتیو همراه است.

RBD ثانویه یا علامتی می‌تواند ناشی از نارکولپسی، مصرف یا ترک داروها و الکل و اختلالات دیگر باشد.

همچنین داروهای خاص به‌ویژه برخی ضدافسردگی‌ها، با ایجاد عدم تعادل در انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین و سروتونین، می‌توانند باعث بروز اختلال رفتاری خواب REM شوند.

سایر عوامل خطر شامل سن بالای ۵۰ سال، جنس مذکر، آسیب سر، مصرف تنباکو یا مواجهه با سموم محیطی است.

بیشتر بخوانید: آپنه خواب چیست؟

تشخیص اختلال رفتاری خواب REM

اختلال رفتاری خواب با حرکت سریع چشم براساس ترکیبی از ارزیابی بالینی، مشاهدات شریک خواب و آزمایش‌های تخصصی انجام می‌شود. مهم‌ترین مراحل تشخیص به ترتیب عبارتند از:

1. معاینه جسمی و عصبی: پزشک وضعیت عمومی، عملکرد عصبی و علائم دیگر را بررسی می‌کند تا احتمال بیماری‌ را بسنجد.
2. گفت‌وگو با شریک یا هم‌اتاقی: پزشک از افراد نزدیک بیمار می‌پرسد که آیا او حرکات غیرطبیعی یا صداهای غیرارادی در خواب از خود بروز می‌دهد یا خیر. گاهی پرسش‌نامه‌ای درباره رفتارهای خواب در اختیار نزدیکان بیمار قرار می‌گیرد تا اطلاعات دقیق‌تری جمع‌آوری شود.
3. تست خواب (پلی‌سومنوگرافی): در این آزمایش، فعالیت قلب، ریه، مغز، حرکات چشم و عضلات، صداها و سطح اکسیژن خون در طول خواب پایش می‌شود. معمولاً ویدیویی هم ضبط می‌شود تا رفتارهای غیرارادی در طول REM ثبت گردد.

می‌توان از بروز اختلال رفتاری خواب REM پیشگیری کرد؟

روش‌های پیشگیری از بروز این اختلال هنوز به‌طور کامل مشخص نیست، زیرا دلایل بروز آن عمدتاً عصبی و مرتبط با آسیب یا اختلال در مسیرهای مغزی هستند.

با این‌حال، کاهش مواجهه با سموم محیطی، مدیریت استرس مزمن، اجتناب از مصرف داروهای محرک یا الکل و مراقبت از سلامت مغز می‌تواند ریسک ابتلا را تا حدی کاهش دهد.

کنترل و درمان اختلال رفتاری خواب REM

معمولاً درمان اختلال RBD بر دو محور اصلی استوار است: ایجاد محیط خواب ایمن و استفاده از داروها.

۱. اقدامات ایمنی و تغییرات محیط خواب

ایجاد یک محیط خواب ایمن نخستین گام در کنترل اختلال رفتاری خواب REM است. ایجاد محیط ایمن شامل جابه‌جایی اشیای تیز، شیشه‌ای یا سنگین از اطراف تخت و نصب حفاظ‌های کنار تخت است. همچنین قراردادن تشک روی زمین برای مواردی که بیمار از تخت پایین می‌افتد، مفید است.

این اقدامات کمک می‌کنند تا خطر آسیب به بیمار یا فردی که کنار او می‌خوابد، کاهش یابد.

۲. دارو رمانی

در صورت تشدید علائم و ناکافی‌بودن اقدامات ایمنی، پزشک ممکن است داروهایی تجویز کند.

ملاتونین به‌عنوان اولین گزینه درمانی معمولاً توصیه می‌شود، زیرا کم‌عارضه است و به کاهش حرکات و صداهای غیرارادی در خواب کمک می‌کند. کلونازپام نیز یکی از داروهای مؤثر است که باعث کاهش کابوس‌ها و حرکات می‌شود. علاوه‌بر این، پرامیپکسول در برخی بیماران باعث کاهش علائم RBD شده است.

جهت تشخیص اختلالات خواب می‌توانید به صورت آنلاین نوبت خود را از مراکز تصویربرداری دکتر تقی لو دریافت کنید: