پونکسیون کمری یا نخاعی، یک روش تشخیصی است که در آن پزشک سعی می‌کند با وارد کردن سوزن در قسمت پایین کمر، بخشی از مایع مغزی نخاعی را از ستون فقرات خارج کند.

مایع مغزی نخاعی، مایع شفافی است که ستون فقرات و مغز شما را احاطه کرده است. مطمئناً آنالیز آن در آزمایشگاه کمک می‌کند تا شرایط تاثیرگذار بر مغز، اعصاب و نخاع مانند مننژیت، لوسمی و آنسفالیت، به سرعت تشخیص داده شوند.

برخلاف باور عموم مردم، کشیدن آب نخاع از کمر آزاردهنده و دردناک نیست. زیرا قبل از انجام آن بیهوشی موضعی صورت می‌گیرد. در ادامه به جزئیات بیشتری از کاربردها و نحوه انجام آن اشاره خواهیم کرد.

کاربردهای پونکسیون کمری چیست؟

پزشک شما ممکن است به چند دلیل مختلف، پونکسیون کمری را تجویز کند. در اغلب موارد از آن برای بررسی علائم برخی شرایط پزشکی مانند موارد زیر استفاده می‌شود:

• خونریزی مغزی (خونریزی داخل جمجمه‌ای مانند خونریزی زیر عنکبوتیه)
• بیماری آلزایمر و سایر اشکال زوال عقل
• آنسفالیت (التهاب بافت مغز)
• علائم تشنج
• مننژیت (عفونت مغزی)
• میلیت (التهاب نخاع)
• هیدروسفالی
• سرطان‌هایی که می‌توانند بر نخاع، مغز یا خون تأثیر بگذارند، مانند سرطان خون
• ام اس، سندرم گیلن‌باره یا سایر شرایط التهابی و خودایمنی سیستم عصبی

گاهی نیز مانند آزمایش سی اس اف فلومتری، با هدف اندازه‌گیری فشار مغزی یا فشار مایع مغزی نخاعی صورت می‌گیرد. البته وارد شدن سوزن به روش پونکسیون نخاعی به فضای مایع مغزی نخاعی، همیشه با هدف جمع‌آوری این مایع انجام نمی‌شود. در مواردی برای انجام روش‌های پزشکی زیر نیز صورت می‌گیرد:

• تزریق داروهای بی‌حس‌کننده نخاعی برای بی‌حسی اپیدورال قبل از انجام انواع جراحی‌ها مانند ورتبروپلاستی و کیفوپلاستی
• تزریق داروهای شیمی‌درمانی
• تزریق ماده حاجب یا مواد رادیواکتیو برای تصویربرداری

نحوه انجام پونکسیون نخاعی

برای کشیدن آب نخاع از کمر، لازم است که به پهلو دراز بکشید (معمولاً به پهلوی چپ) و زانوهای خود را به سمت سینه خم کنید و تا پایان آزمایش در این وضعیت بمانید.

گاهی نیز می‌توانید به جای این پوزیشن، بنشینید و به جلو خم شوید و دست‌ها و سر خود را روی یک میز قرار دهید. هر دو این موقعیت‌ها کمر را خم، فضاهای بین مهره‌ها را باز و کار پزشک را برای وارد کردن سوزن آسان‌تر می‌کنند.

در مرحله بعد، پزشک پوست کمر شما را ضدعفونی و این ناحیه را با یک بی‌حس‌کننده موضعی بی‌حس می‌کند. در این حین ممکن است کمی احساس سوزش کنید. اما در طی پونکسیون کمری درد زیادی احساس نخواهید کرد.

هنگامی‌که پزشک از بی‌حسی مطمئن شد، یک سوزن نازک و توخالی را بین دو مهره (معمولاً مهره‌های سوم و چهارم کمری) وارد می‌کند. این قسمت در پایین کمر و بالای باسن قرار دارد. بدین شکل، سوزن به فضای زیر عنکبوتیه یا ناحیه بین نخاع و مننژها (لایه‌های غشایی که نخاع را می‌پوشانند) نفوذ می‌کند. البته در مواقعی پزشک ممکن است از روش تصویربرداری فلوروسکوپی برای کمک به هدایت سوزن به نقطه صحیح استفاده کند.

زمانی‌که سوزن در جای خود قرار گرفت، پزشک ابتدا فشار مایع مغزی نخاعی را اندازه‌گیری و سپس نمونه‌ای از آن جمع‌آوری می‌کند. پس از کشیدن آب نخاع از کمر، سوزن را خارج می‌کند و محل آن روی پوست بانداژ می‌شود. کل این فرآیند معمولاً 15 تا 30 دقیقه طول می‌کشد.

مراقبت‌های لازم قبل و بعد از پونکسیون کمری

قبل از انجام این آزمایش، پزشک شما را معاینه می‌کند و سوالاتی در مورد سابقه پزشکی و تمام داروهای مصرفی می‌پرسد. زیرا لازم است از 24 تا 48 ساعت قبل، مصرف داروهای رقیق‌کننده خون را متوقف کنید.

سپس پزشک دستور انجام آزمایش خون را می‌دهد تا خطر وجود اختلالات انعقادی و سایر بیماری‌های زمینه‌ای را ارزیابی کند.

همچنین ممکن است ام آر آی کمر یا سی تی اسکن کمر را تجویز کند. چراکه می‌تواند از تصاویر آنها برای بررسی علائم تورم در اطراف مغز و نخاع یا سایر مشکلات استفاده کند و مطمئن شود که انجام این آزمایش خطری برای شما ندارد. اگر به داروهای بی‌حس‌کننده حساسیت دارید، حتما از قبل به پزشک خود اطلاع دهید.

بعد از پونکسیون نخاعی، پزشک به شما دستورالعمل‌هایی برای مراقبت از خودتان ارائه می‌دهد. اینها ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• 24 ساعت از رانندگی یا کار با ماشین‌آلات سنگین خودداری کنید.
• حداقل یک ساعت استراحت کنید و به پشت یا پهلو دراز بکشید.
• 24 تا 48 ساعت از انجام فعالیت بدنی یا ورزش شدید خودداری کنید.
• برای هیدراته ماندن بدن، مایعات زیاد بنوشید.

با تأیید پزشک، ممکن است بتوانید چند ساعت پس از انجام این آزمایش به محل کار خود بازگردید.

جهت انجام انواع تصویربرداری در مرکز تصویربرداری بیمارستان عدل تهران با مدیریت دکتر آیدین تقی لو، با شماره زیر تماس بگیرید:

عوارض کشیدن آب نخاع از کمر چیست؟

به ندرت ممکن است بعد از پونکسیون نخاعی با عوارض جانبی مانند موارد زیر مواجه شوید:

• عفونت
• تورم
• خونریزی
• درد در ناحیه پایین کمر
• آسیب به نخاع

همچنین طبق آمار، حدود 10 درصد از افرادی‌که این آزمایش را انجام می‌دهند، ممکن است هنگام نشستن یا ایستادن دچار سردرد، ضربان قلب سریع یا حالت تهوع شوند. معمولا این علائم پس از گذشت چند ساعت ظاهر می‌شوند و طی چند روز خودبه‌خود از بین می‌روند.

البته ممکن است در برخی از افراد یک هفته یا بیشتر ادامه داشته باشند. مصرف داروهای مسکن، هیدراته ماندن و مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار می‌تواند کمک زیادی به بهبود سریع‌تر آنها کند.

تفسیر آزمایش مایع نخاعی چگونه است؟

بلافاصله نمونه مایع مغزی نخاعی برای آزمایش به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. متخصصان در آزمایشگاه ممکن است:

• ظاهر آن را از نظر کدر یا شفاف بودن ارزیابی کنند.
• ترکیبات آن را از نظر وجود پروتئین و گلوکز بررسی کنند.
• سطح گلبول‌های قرمز و سفید موجود در آن را اندازه‌گیری کنند.
• آن را از نظر وجود باکتری یا ویروس بررسی کنند.

بدین‌شکل، نمونه آنالیز و نتایج آن برای پزشک معالج شما ارسال می‌شود. پزشک از نتایج بدست‌آمده برای تشخیص شرایطی‌که بر مغز، اعصاب و نخاع اثر می‌گذارند و درمان آنها استفاده می‌کند.