شریان‌ها یا همان سرخرگ‌ها، خون غنی از اکسیژن را از قلب به مغز و سایر اندام‌ها منتقل می‌کنند. درحالی‌که وریدها یا همان سیاهرگ‌ها خون بدون اکسیژن را به ریه‌ها و قلب تخلیه می‌کنند. رابط میان سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها، مویرگ‌ها هستند. در ناهنجاری شریانی وریدی، مجموعه‌ای از سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها وجود دارند که هیچ مویرگی بین آنها یافت نمی‌شود. در نتیجه، یک درهم‌تنیدگی ایجاد و خونرسانی بدن دچار مشکل می‌شود.

این ناهنجاری می‌تواند در هر جایی از بدن ایجاد شود. اما مکان‌های رایج آن مغز و نخاع است. در ادامه به جزئیات بیشتری از علائم و نحوه تشخیص و درمان آن خواهیم پرداخت.

ناهنجاری شریانی وریدی مغز چیست؟

ناهنجاری شریانی وریدی مغز یا Brain ArterioVenous Malformation که به‌صورت مخفف به آن Brain AVM نیز می‌گویند؛ حاصل یک ارتباط غیرطبیعی بین سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها در مغز است که معمولاً قبل از تولد ایجاد می‌شود.

طبق تحقیقات، ناهنجاری عروقی مغزی در اثر وجود مجموعه‌ای از رگ‌های خونی که اتصالات نامنظمی بین شریان‌ها و وریدها در مغز ایجاد می‌کنند، بروز می‌کند. از این رو، می‌تواند فرآیندهای حیاتی بدن را مختل کند.

هنوز علت دقیق بروز آن مشخص نیست. اما مشخص شده است که در اغلب موارد افراد با آن متولد می‌شوند.

اگرچه برخی از افراد مبتلا به ناهنجاری شریانی وریدی مغز، علائمی مانند سردرد یا تشنج را تجربه می‌کنند؛ اما می‌تواند بدون علامت نیز رخ دهد و پس از اسکن مغز برای تشخیص یک مشکل سلامتی دیگر پیدا شود. گاهی نیز پس از پاره شدن رگ‌های خونی و خونریزی مغزی تشخیص داده می‌شود.

خوشبختانه پس از تشخیص می‌توان برای جلوگیری از بروز عوارضی مانند آسیب یا سکته مغزی، آن را به کمک جراحی درمان کرد.

انواع ناهنجاری شریانی وریدی مغز

اتصالات نامنظم بین عروق مغز در اثر ناهنجاری شریانی وریدی می‌توانند کوچک (کوچکتر از 3 سانتی‌متر)، متوسط (بین 3 تا 6 سانتی‌متر) و بزرگ (بزرگتر از 6 سانتی‌متر) باشند. همچنین ممکن است در نواحی حسی حرکتی، قشر بینایی، هیپوتالاموس، تالاموس، ساقه مغز، هسته‌های مخچه یا مناطقی‌که مستقیماً در مجاورت این ساختارها هستند، بروز کنند.

بر این اساس، انواع ناهنجاری عروقی مغزی با درجات 1 تا 6 وجود دارند.

معمولاً ناهنجاری‌های درجه 1 تا 3 کوچک، سطحی و کم‌خطر برای جراحی در نظر گرفته می‌شوند. درحالی‌که ناهنجاری‌های درجه 4 تا 6 بزرگ، عمیق و در مجاورت نواحی حساس مغز دیده می‌شوند و این مساله می‌تواند مانع از انجام جراحی شود.

علائم و نشانه‌های ناهنجاری شریانی وریدی مغز

ناهنجاری عروقی مغزی ممکن است تا زمانی‌که عروق درگیر شده نترکیده و خونریزی نکنند، هیچ علامتی ایجاد نکند. تحقیقات نیز ثابت کرده‌اند که در حدود نیمی از بیماران، خونریزی مغزی اولین علامت است. از سایر علائم این ناهنجاری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تشنج
• انواع سردرد یا احساس درد در یک ناحیه از سر
• ضعف یا بی‌حسی عضلانی در یک قسمت از بدن
• دوبینی یا از دست دادن قدرت بینایی
• مشکل در صحبت کردن
• سردرگمی یا ناتوانی در درک مسائل
• مشکل در راه رفتن

ناهنجاری‌های شریانی وریدی مغز در چه سنی رخ می‌دهد؟

اگرچه علائم ناهنجاری شریانی وریدی می‌توانند در هر سنی بروز کنند، اما معمولا در بازه سنی 10 تا 40 سالگی شروع می‌شوند.

دلایل بروز ناهنجاری شریانی وریدی مغز

در اصل این ناهنجاری زمانی اتفاق می‌افتد که شریان‌های مغز مستقیم به وریدهای مجاور متصل ‌شوند، بدون اینکه عروق کوچک (مویرگ‌ها) بین آنها وجود داشته باشند. در این شرایط، همیشه خطر پارگی عروق مغزی به‌دلیل فشار زیاد و آسیب به آنها وجود دارد. زیرا خون به سرعت و به طور مستقیم از شریان‌ها به وریدها جریان می‌یابد.

متاسفانه هنوز علت دقیق ابتلا به ناهنجاری عروقی مغزی یافت نشده است، اما شواهد فعلی وجود یک علت ژنتیکی را نشان می‌دهند. به‌همین‌دلیل، محققان بر این باورند که بیشتر ناهنجاری‌های شریانی وریدی مغز در بدو تولد وجود دارند و در طول رشد جنین در رحم شکل می‌گیرند.

البته احتمال بروز این ناهنجاری در افرادی‌که تلانژکتازی هموراژیک ارثی (HHT) دارند نیز زیاد است. زیرا HHT بر نحوه تشکیل رگ‌های خونی در نواحی از بدن مانند مغز تأثیر می‌گذارد.

عوارض و خطرات ناهنجاری عروق مغزی

در اثر اختلال شریانی وریدی مغز، علاوه‌بر خونریزی مغزی خطر آسیب به بافت مغز نیز وجود دارد. زیرا در نبود مویرگ‌ها، بافت مغز اکسیژن مورد نیاز خود را دریافت نمی‌کند. معمولا این مساله منجر به بروز علائمی شبیه سکته مغزی مانند مشکل در صحبت کردن، ضعف، بی‌حسی، از دست دادن بینایی یا مشکل در حفظ تعادل می‌شود.

همچنین برخی از بیماران در اثر فشار وارد شده به عروق، درگیر آنوریسم مغزی می‌شوند. آنوریسم یا بیرون‌زدگی دیواره عروق همیشه تحت خطر پارگی یا ترکیدن است.

راه‌های تشخیص ناهنجاری شریانی وریدی مغز

برای تشخیص این اختلال ابتدا پزشک متخصص مغز و اعصاب علائم شما را بررسی و یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. سپس برای بررسی نهایی، دستور انجام یک یا چند آزمایش تصویربرداری پزشکی مانند موارد زیر می‌دهد.

آنژیوگرافی مغزی

دقیق‌ترین آزمایش برای تشخیص ناهنجاری شریانی وریدی مغز است. در طی آن یک لوله بلند و نازک به نام کاتتر در شریان کشاله ران یا مچ دست قرار می‌گیرد تا بتوان ماده حاجب را به رگ‌های خونی مغز تزریق کرد. سپس با دستگاه اشعه ایکس تصاویر واضحی از رگ‌ها آماده می‌شود.

در حال حاضر سی تی آنژیوگرافی عروق مغزی رایج‌ترین تکنیک‌ آنژیوگرافی مغزی است.

سی تی اسکن

دستگاه سی تی اسکن از اشعه ایکس برای ایجاد یک تصویر مقطعی از مغز استفاده می‌کند. سی تی اسکن مغز اغلب با تزریق داخل وریدی ماده حاجب انجام می‌شود.

ام آر آی

ام آر آی مغزی از آهنرباها و امواج قدرتمند برای ایجاد تصاویر دقیق استفاده می‌کند. ازآنجایی‌که این دستگاه نسبت به دستگاه سی تی اسکن حساس‌تر است، می‌تواند تغییرات ظریف مربوط به ناهنجاری شریانی وریدی در بافت مغز را واضح‌تر نشان دهد. همچنین اطلاعاتی در مورد محل دقیق ناهنجاری و هرگونه خونریزی ناشی از آن را ارائه می‌دهد.

آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی یا ام آر آنژیوگرافی (MRA)، یک نوع روش ام آر آی است که به کمک ماده حاجب نگاه عمیقی به عروق خونی بدن دارد. اغلب برای بررسی مشکلات عروق مغز از این روش استفاده می‌شود.

این آزمایش‌های تصویربرداری معمولاً توسط رادیولوژیست‌هایی مانند دکتر آیدیم تقی لو انجام می‌شوند. چراکه در زمینه تصویربرداری مغز و سیستم عصبی آموزش ویژه دیده‌اند. جهت تشخیص سریع انواع اختالات مغزی می‌توانید با شماره زیر تماس بگیرید:

راه‌های درمان ناهنجاری شریانی وریدی مغز

معمولا هدف اصلی از درمان، جلوگیری از خونریزی مغزی و کنترل تشنج و سایر علائم است. اگرچه می‌توان با دارودرمانی به بهبود سردرد یا تشنج کمک کرد؛ اما جراحی رایج‌ترین روش درمان است. سه گزینه برای جراحی وجود دارد که عبارتند از:

• میکروسرجری. شامل برداشتن تکه‌ای از جمجمه است تا جراح بتواند به اتصالات نامنظم عروق دسترسی پیدا کند. سپس با کمک یک میکروسکوپ پرقدرت آنها را از بافت مغز جدا می‌کند.
• آمبولیزاسیون اندوواسکولار. برای انجام این جراحی ابتدا آنژیوگرافی مغزی انجام می‌شود. سپس جراح به کمک کاتتر یک عامل آمبولیزه‌کننده به شریان اصلی تزریق می‌کند تا مسدود شود. بدین‌شکل، جریان خون را در محل ناهنجاری کاهش می‌دهد.
• رادیوسرجری استریوتاکتیک. در این روش از تشعشعات متمرکز شده برای از بین بردن اتصالات نامنظم عروق استفاده می‌شود. معمولا برای رفع ناهنجاری‌های کوچک که با میکروسرجری به سختی حذف می‌شوند، مفید است.