تشنج یک وضعیت پزشکی است که در اثر تغییرات در فعالیت الکتریکی مغز رخ می‌دهد. وقتی این اتفاق می‌افتد، سلول‌های آسیب‌دیده مغز به شکل غیرقابل کنترلی سیگنال‌هایی را به اطرافیان ارسال می‌کنند. این مسئله می‌تواند طیف گسترده‌ای از علائم یا اثرات را ایجاد کند. معمولاً علائم تشنج شامل تغییر در رفتار، از دست دادن کنترل، تکان خوردن بدن در اثر حرکات کنترل‌نشده عضلات و غش کردن هستند.

ازآنجایی‌که برخی از تشنج‌ها می‌توانند منجر به آسیب شوند یا نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای هستند. مهم است که در صورت تجربه به‌دنبال تشخیص و درمان باشید. در ادامه به جزئیات بیشتری از علائم و تشخیص تشنج به‌ویژه علائم تشنج عصبی اشاره خواهیم کرد.

چه چیزهایی باعث تشنج می‌شوند؟

سلول‌های عصبی مغز یا همان نورون‌ها، برای برقراری ارتباط با یکدیگر تکانه‌های الکتریکی ایجاد، ارسال و دریافت می‌کنند. هر چیزی‌که این روند را مختل کند، می‌تواند منجر به بروز تشنج شود.

بسته به جایی‌که تغییرات در فعالیت مغز شروع می‌شود، انواع تشنچ وجود دارد. اگرچه برخی از انواع آن ناشی از تغییرات ژنتیکی هستند؛ اما تشنج می‌تواند پس از سکته مغزی یا ضربه به سر نیز رخ دهد.

همچنین ممکن است ناشی از عفونت مغز (مانند مننژیت و آنسفالیت)، تومور مغزی، ناهنجاری عروقی در مغز یا بیماری‌های دیگری مانند موارد زیر باشد:

• تب بالا
• فشار خون فوق‌العاده بالا
• کمبود خواب
• عدم تعادل الکترولیت مانند سدیم، کلسیم یا منیزیم خون پایین
• سطوح پایین گلوکز خون
• اعتیاد به آمفتامین، کوکائین یا الکل
• ترک ناگهانی مواد مخدر و الکل
• فشار خون بارداری
• آسیب مغزی به کودک در هنگام زایمان
• کمبود اکسیژن و خفگی
• نارسایی کلیه یا کبد
• التهاب ناشی از شرایط خودایمن
• مشکلات سلامت روان مانند اضطراب مزمن و حمله عصبی پنیک

شایع‌ترین علت تشنج، ابتلا به بیماری صرع است. باید در نظر بگیرید هر فردی‌که علائم تشنج را دارد، حتما صرع ندارد. در ادامه بیشتر به این مسئله خواهیم پرداخت.

علائم تشنج در بزرگسالان چیست؟

علائم عمومی یا علائم هشداردهنده تشنج در بزرگسالان شامل موارد زیر هستند:

• پلک زدن و خیره شدن سریع چشم‌ها به یک نقطه
• حرکات سریع و غیر ارادی دست و پاها
• سفت شدن عضلات بدن
• مشکلات تنفسی یا توقف تنفس و آبی‌رنگ شدن لب‌ها و نوک انگشتان
• افتادن ناگهانی و بدون دلیل روی زمین و تکان دادن ریتمیک سر، به‌خصوص زمانی‌که تشنج با از دست دادن هوشیاری همراه است.
• پاسخ ندادن به سر و صدا یا کلمات برای یک مدت کوتاه
• خروج غیرارادی آب دهان یا کف کردن دهان
• فشردن غیرارادی دندان‌ها و گاز گرفتن زبان
• ایجاد صداهای غیرعادی
• عدم کنترل روده و مثانه

هنگامی‌که این علائم بیش از یکبار و اغلب در قالب یک الگوی مشابه رخ می‌دهند، باید به وضعیت خود شک کرد. اغلب تشنج‌ها‌ بین 30 تا 120 ثانیه طول می‌کشند. تشنجی‌که بیش از این طول بکشد، یک وضعیت اورژانس پزشکی است.

علائم تشنج در کودکان چیست؟

علائم تشنج در کودکان شباهت زیادی به علائم تشنج در بزرگسالان دارد. معمولاً رایج‌ترین علامت، زمانی است که بدن کودک سفت می‌شود و می‌لرزد. این مسئله می‌تواند باعث افتادن روی زمین، مشکلات تنفسی، گاز گرفتن زبان یا از دست دادن کنترل مثانه یا روده شود.

جالب است بدانید که برخی از کودکان ممکن است برای مدت طولانی تشنج داشته باشند. اما فقط به فضا خیره شوند و چند دقیقه به والدین خود واکنشی نشان ندهند.

از سایر علائم تشنج در کودکان به‌خصوص بعد از ضربه به سر، تب بالا و ابتلا به عفونت شدید می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سردرگمی موقت
• مشکلات گفتاری
• از دست دادن هوشیاری
• تکان دادن غیرقابل کنترل بدن

علائم تشنج عصبی چیست؟

همانطورکه ذکر شد، مشکلات روانی و حمله عصبی می‌توانند عامل بروز تشنج باشند. معمولاً علائم تشنج عصبی در بزرگسالان و کودکان شامل موارد زیر هستند:

• تغییرات شناختی یا عاطفی شامل ترس و اضطراب ناگهانی
• گیجی
• خیره شدن چشم‌ها
• از دست دادن هوشیاری
• حرکت غیرارادی بدن

علائم تشنج در خواب چیست؟

طبق مطالعات، تشنج‌های شبانه زمانی اتفاق می‌افتند که فرد در حال به خواب رفتن یا بیدار شدن است. آن‌ها می‌توانند رفتارهای غیرمعمول مانند بیدار شدن بدون دلیل، ادرار کردن هنگام خواب و تکان دادن ناگهانی بدن هنگام خواب را ایجاد کنند. از سایر علائم تشنج در خواب می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• گریه کردن یا ایجاد صداهای غیرمعمول در خواب (به‌خصوص قبل از اینکه عضلات منقبض شوند)
• گاز گرفتن زبان هنگام خواب
• افتادن از روی تخت
• احساس سردرد هنگام بیدار شدن از خواب
• احساس خستگی یا کمبود خواب در زمان بیداری
  

  راه‌های تشخیص تشنج چیست؟

  ازآنجایی‌که علائم تشنج مانند برخی از بیماری‌های مغزی هستند؛ لازم است برای تشخیص قطعی و تمایز میان انواع تشنج به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.

  پزشک برای تشخیص تشنج به طور کامل علائم و سابقه پزشکی شما را بررسی می‌کند. همچنین وضعیت خلق‌وخو، توانایی‌های حرکتی و عملکرد ذهنی شما را ارزیابی می‌کند. در نهایت نیز برای تعیین علت تشنج و نوع آن، برخی از آزمایش‌های زیر را تجویز می‌کند:

  آزمایش خون

  اصولاً برای بررسی سطح قند و الکترولیت خون و جستجو علائم عفونت یا شرایط ژنتیکی انجام می‌شود.

  پونکسیون کمری. اگر علت تشنج عفونت مغزی باشد، ممکن است از طریق کمر نمونه‌ای از مایع مغزی‌نخاعی گرفته و آزمایش شود.

  الکتروانسفالوگرام یا نوار مغزی (EEG)

  در این آزمایش، الکترودهای متصل به پوست سر فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کنند. ممکن است طبق الگوی نوار مغزی، احتمال وقوع مجدد تشنج وجود داشته باشد. همچنین نوار مغزی به حذف سایر شرایطی‌که شبیه صرع هستند کمک می‌کند.

  از آزمایش‌های تصویربرداری که به تشخیص تشنج کمک می‌کنند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

  سی تی اسکن مغز

  از اشعه ایکس برای به دست آوردن تصاویر مقطعی از مغز استفاده می‌کند. سی تی اسکن مغز می‌تواند با نشان دادن تومور، خونریزی و کیست در مغز، به تشخیص دلایل تشنج کمک کند.

  ام آر آی مغز

  انواع ام آر آی مغز به‌خصوص ام آر آی دیفیوژن، می‌توانند تغییراتی را در ساختار مغز نشان دهند که ممکن است منجر به بروز تشنج شوند.

  پت اسکن

  از مقدار کمی ماده رادیواکتیو با دوز پایین استفاده می‌کند که به‌صورت وریدی تزریق می‌شود. این ماده در حین اسکن، به آشکارسازی مناطق فعال مغز و تشخیص تغییرات آن کمک می‌کند.

  اسکن اسپکت

  اگرچه در این روش نیز از تزریق وریدی مقدار کمی مواد رادیواکتیو با دوز پایین استفاده می‌شود. اما دستگاه اِسپِکت قابلیت ایجاد یک نقشه سه‌ بعدی دقیق از نحوه خونرسانی در مغز را دارد. این مسئله به تشخیص علت تغییرات مغزی ناشی از تشنج کمک زیادی می‌کند.