سردرد یکی از شایع‌ترین مشکلات جسمی است که زندگی فرد را درگیر می‌سازد. با وجود اینکه همه سردردها با درد در ناحیه سر همراه هستند، اما دلایل بروز آن‌ها می‌تواند بسیار متفاوت باشد. برخی سردردها خودشان یک بیماری هستند (سردرد اولیه) و برخی دیگر، از یک مشکل زمینه‌ای حکایت می‌کنند (سردرد ثانویه).

در این مطلب نگاهی دقیق‌تر به سردرد اولیه و ثانویه می‌اندازیم و به بررسی تفاوت میان این دو، انواع و ویژگی‌های هرکدام خواهیم پرداخت.

سردرد اولیه چیست؟

سردرد اولیه به‌تنهایی یک بیماری و اختلال محسوب می‌شود و منشأ مستقل دارند. بیشتر به علت اختلال در عملکرد بخش‌هایی از سیستم عصبی یا ساختارهای حساس به درد مانند رگ‌های خونی، عضلات، اعصاب یا حتی تغییر در فعالیت شیمیایی مغز بوجود می‌آیند.

انواع سردرد اولیه

سردرد اولیه در اشکال گوناگون ظاهر می‌شوند و هر نوع آن الگوی خاصی از درد دارند. مهم‌ترین انواع آن شامل موارد زیر است:

سردرد عصبی یا تنشی

سردرد تنشی اغلب با احساس فشار یا سنگینی در دو طرف سر همراه است؛ گویی نوار محکمی دور پیشانی یا پشت سر بسته شده باشد.

این نوع درد معمولاً به‌صورت تدریجی آغاز می‌شود و شدت آن متوسط است. استرس‌، خستگی، اضطراب یا نشستن طولانی‌مدت با وضعیت نامناسب از جمله دلایل رایج بروز این نوع سردرد هستند.

میگرن

میگرن سردردی شدید و ناتوان‌کننده است که اغلب به‌مانند سردرد ضربان دار و در یک سمت سر بروز می‌کند.

این درد ممکن است چند ساعت تا چند روز ادامه داشته باشد و با علائم دیگری مانند حالت تهوع، استفراغ، حساسیت شدید به نور، صدا یا بو همراه باشد. عوامل ژنتیکی، تغییرات هورمونی، اختلالات خواب، برخی غذاها یا تغییرات آب‌وهوایی می‌توانند از محرک‌های اصلی میگرن باشند.

سردرد خوشه‌ای

این نوع سردرد از شدیدترین انواع است و با درد در ناحیه اطراف یا پشت یکی از چشم‌ها ظاهر می‌شود. برخلاف میگرن که ممکن است ساعت‌ها طول بکشد، سردرد خوشه ای معمولاً کوتاه‌تر است اما در یک بازه زمانی مشخص به‌صورت منظم تکرار می‌شود.

اشک‌، قرمزی چشم، گرفتگی بینی یا افتادگی پلک در سمت درگیر از علائم رایج آن هستند. معمولاً در زمان‌های مشخصی از شبانه‌روز به‌ویژه هنگام خواب، آغاز می‌شوند.

سردرد ثانویه چیست و به چه علتی بروز می‌کند؟

سردرد ثانویه معمولاً یا به‌دلیل مصرف بیش از اندازه دارو ایجاد می‌شود، یا پیامد یک مشکل زمینه‌ای دیگر است و نوعی هشدار طبیعی از سوی بدن بشمار می‌رود.

این نوع سردرد نشان می‌دهد در جایی از سیستم بدن اختلال یا بیماری‌ای در حال شکل‌گیری است.

شدت و نوع درد در سردردهای ثانویه معمولاً به علت زمینه‌ای آن بستگی دارد. برخی از مهم‌ترین دلایل بروز آن شامل موارد زیر است:

• ضربه یا آسیب فیزیکی: جراحات وارده به سر مانند ضربه ناشی از افتادن یا تصادف می‌توانند منجر به بروز سردردهای ثانویه شوند.
• عفونت‌های بدن: برخی از عفونت‌ها به‌ویژه آنهایی که دستگاه عصبی مرکزی یا سینوس‌ها را درگیر می‌کنند این سردرد را بوجود می‌آورند.

نقایص یا اختلالات ساختاری: وجود تومور مغزی، کیست یا ناهنجاری‌هایی در عروق مغزی مانند آنوریسم مغزی‌ از جمله مواردی هستند که ممکن است منجر به سردرد ثانویه شوند.

جهت تشخیص اختلال انواع سردرد می‌توانید به مراکز تصویربرداری دکتر تقی لو مراجعه کنید:

تفاوت بین سردرد اولیه و ثانویه چیست؟

مهم‌ترین‌ تفاوت‌های سردرد اولیه و ثانویه شامل موارد زیر هستند:

ماهیت و منشأ بروز

سردردهای اولیه به خودی خود یک بیماری مستقل محسوب می‌شوند و به‌دلیل وجود اختلال زمینه‌ای یا بیماری دیگری شکل نمی‌گیرند. در این نو دردها ساختارهایی مانند رگ‌های خونی، اعصاب یا عضلات سر و گردن با اختلال مواجه می‌شوند.

در مقابل، سردرد ثانویه نتیجه یک مشکل یا بیماری دیگر در بدن هستند. این نوع دردها نوعی پیام هشداردهنده از طرف بدن‌ هستند که مشکلی پنهان مانند عفونت، آسیب مغزی، خونریزی، اختلالات عروقی، مشکلات سینوسی یا حتی عوارض دارویی را نشان می‌دهند.

الگو و قابلیت پیش‌بینی

سردرد اولیه معمولاً الگوی مشخصی دارند و در بسیاری از موارد، عوامل محرک آن‌ها برای فرد شناخته شده‌اند. به‌عنوان مثال، میگرن ممکن است پس از مصرف برخی غذاها یا قرار گرفتن در معرض نور شدید شروع شود و سردرد تنشی اغلب با استرس یا خستگی بروز می‌کند. این الگوهای تکرارشونده به افراد کمک می‌کنند تا با کنترل محرک‌ها از وقوع درد پیشگیری کنند.

اما سردردهای ثانویه اغلب ناگهانی و غیرمنتظره‌ هستند. آن‌ها معمولاً بدون محرک مشخص ظاهر می‌شوند؛ به‌همین دلیل، تشخیص این نوع سردردها پیچیده‌تر است و معمولاً به بررسی‌های تخصصی مانند آزمایش‌های پزشکی، تصویربرداری یا بررسی‌های بالینی نیاز دارند.

روش درمان

برای درمان سردردهای اولیه تمرکز معمولاً بر کنترل درد، شناسایی محرک‌ها و اصلاح سبک زندگی است. استفاده از داروهای مسکن، داروهای پیشگیرانه، تمرین‌های آرام‌سازی ذهن، کاهش استرس و بهبود کیفیت خواب از جمله رویکردهای رایج در مدیریت این نوع سردردها بشمار می‌آید.

اما سردردهای ثانویه به‌دلیل ارتباط مستقیم با یک اختلال یا بیماری دیگر به درمان علت اصلی بیماری نیازمند هستند. درمان می‌تواند تجویز آنتی‌بیوتیک برای عفونت، انجام جراحی برای تومورها یا قطع برخی داروها باشد.

کاهش درد بدون شناسایی و رفع عامل اصلی تنها یک راه‌حل موقت است و احتمال دارد به بروز عوارض جدی‌تر منجر شود.