مننژیت (Meningitis) که در فارسی به آن سرسام یا آماس سر هم گفته می‌شود، به التهاب غشاهای محافظ مغز و نخاع (مننژ) گفته می‌شود. این غشاها نقش حیاتی در حفاظت و پشتیبانی از سیستم عصبی مرکزی دارند و التهاب آن‌ها می‌تواند به‌دلیل عوامل عفونی مانند ویروس‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌ها یا علل غیرعفونی مانند سرطان، آسیب‌های سر یا مصرف برخی داروها ایجاد شود.
اهمیت بالینی مننژیت به‌دلیل سیر سریع پیشرفت، بروز عوارض عصبی پایدار و حتی مرگ‌ومیر بالا است.
ما در این متن، التهاب مننژ را براساس منابع نظر بررسی کرده و علائم، عوامل، تشخیص، پیشگیری و درمان این بیماری را بررسی می‌کنیم.
مننژیت چیست؟
مننژیت یکی از مهم‌ترین عفونت‌های دستگاه عصبی مرکزی است که به دلیل التهاب پرده‌های مننژ مغز و نخاع رخ می‌دهد. این بیماری می‌تواند منشأ ویروسی، باکتریایی، قارچی یا انگلی داشته باشد و بسته به عامل ایجادکننده، شدت و پیامدهای متفاوتی را به‌همراه دارد.
التهاب مننژ خطرناک است و در صورت درمان‌نشدن می‌تواند منجر به سپسیس، ضایعه مغزی و آسیب دائمی به مغز و اعصاب شود.
انواع مننژیت
انواع مننژیت براساس علت یا مدت بیماری دسته‌بندی می‌شوند. مهم‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر هستند:
- باکتریایی (حاد و تهدیدکننده حیات)
- ویروسی (شایع‌تر و معمولاً خفیف‌تر)
- قارچی
- انگلی (مانند مننژوانسفالیت ائوزینوفیلیک)
- آمیبی اولیه
- آسپتیک یا دارویی
هریک از این گونه‌ها شدت و پیامد متفاوتی داشته و تشخیص سریع آن‌ها اهمیت بالایی در درمان دارد.
علائم مننژیت چیست؟
علائم را می‌توان به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم کرد. این علائم در کودکان، نوزادان و بزرگسالان می‌توانند متفاوت باشند و همیشه به‌صورت کامل بروز نمی‌کنند.
علائم اولیه
در مراحل آغازین بیماری ظاهر می‌شوند. اغلب شبیه علائم بیماری‌های شایع‌تر مثل آنفلوآنزا هستند.
این علائم هنوز اختصاصی و واضح نشده‌اند و ممکن است باعث اشتباه در تشخیص شوند؛ مانند:
- شروع ناگهانی تب بالا
- سردرد شدید
- خشکی یا سفتی گردن
- تهوع یا استفراغ
- بی‌اشتهایی یا ناتوانی در خوردن و نوشیدن
- خواب‌آلودگی شدید یا مشکل در بیدارشدن
- حساسیت به نور
- تحریک‌پذیری یا گریه مداوم در نوزادان
- کندی حرکتی یا بی‌حالی غیرمعمول
علائم ثانویه
در ادامه و با پیشرفت بیماری بروز می‌کنند. آن‌ها معمولاً شدید، اختصاصی و هشداردهنده‌تر هستند.
- گیجی، کاهش تمرکز یا تغییر وضعیت ذهنی
- تشنج
- لکه‌های پوستی قرمز یا بنفش که با فشار محو نمی‌شوند
- سردی دست و پا
- رنگ‌پریدگی، پوست لکه‌دار یا غیرطبیعی (مشخص‌تر در نواحی کف دست، کف پا، ملتحمه و سقف دهان)
- تنفس سریع
- درد مفصل و عضله
- برجستگی ملاج (فونتانل) در نوزادان
- سفتی غیر عادی بدن یا شل‌بودن بیش‌ازحد
- گریه زیر و تیز در شیرخواران
عوامل بیماری مننژیت مغزی
شایع‌ترین علت مننژیت مغزی عفونت‌های ویروسی است که معمولاً خفیف‌ترند و توسط انتروویروس‌ها، ویروس هرپس، HIV یا اوریون ایجاد می‌شوند.
التهاب مننژ باکتریایی از خطرناک‌ترین انواع است و به‌وسیله باکتری‌هایی چون استرپتوکوک پنومونیه، نایسریا مننژیتیدیس، هموفیلوس آنفلوانزا و لیستریا مونوسیتوژنز رخ می‌دهد. این نوع می‌تواند از راه جریان خون، عفونت گوش یا سینوس و حتی شکستگی جمجمه به مننژها منتقل شود.
التهاب مننژ قارچی در افراد با ضعف ایمنی، شایع‌تر است و اغلب ناشی از قارچ‌هایی مانند کریپتوکوک است. عوامل دیگری مانند انگل‌ها (مننژیت ائوزینوفیلیک یا آمیبی)، سل (مننژیت توبرکولوزی) و حتی واکنش‌های دارویی، آلرژی و برخی سرطان‌ها نیز در بروز التهاب مننژ نقش دارند.
چه بیماری‌هایی بر اثر مننژیت بروز می‌کنند؟
التهاب مننژ در صورت درمان‌نشدن یا تأخیر در درمان، می‌تواند عوارض جدی و حتی تهدیدکننده حیات به‌همراه داشته باشد. از مهم‌ترین بیماری و مشکلاتی که بر اثر آن بروز می‌کنند، می‌توان به مشکلات زیر اشاره کرد:
- کاهش یا از دست‌دادن شنوایی
- اختلالات بینایی
- هیدروسفالی
- مشکلات حافظه و تمرکز
- ناتوانی‌های یادگیری
- در برخی موارد آسیب دائمی مغز
- تشنج‌های مکرر (صرع)،
- اختلال در تعادل و حرکت
- مشکلات رفتاری
- نارسایی کلیه
- سپسیس
- آرتریت و مشکلات مفصلی و استخوانی در موارد نادر
در مجموع، حدود یک‌سوم از بازماندگان مننژیت باکتریایی با یک یا چند عارضه دائمی روبه‌رو می‌شوند و در حدود 10% موارد بیماری می‌تواند مرگ‌آور باشد.
بیشتر بخوانید: سکته مغزی
تشخیص مننژیت مغزی
تشخیص مننژیت معمولاً با ترکیبی از معاینه بالینی، پرسش درباره علائم و انجام آزمایش‌های تخصصی انجام می‌شود.
معاینه بالینی و تاریخچه پزشکی به پزشک کمک می‌کند تا نشانه‌های التهاب مننژ و ریسک‌های احتمالی را شناسایی کند. آزمایش‌ها شامل موارد زیر هستند:
- نمونه برداری از بینی یا گلو: با استفاده از سواب، نمونه‌ای از مخاط گرفته شده و برای شناسایی عفونت آزمایش می‌شود.
- پونکسیون کمری: با ورود سوزن به ناحیه کمر، مایع مغزی نخاعی جمع‌آوری می‌شود و وجود باکتری، ویروس یا قارچ بررسی می‌شود. این آزمایش که نوعی مهم از آزمایش مایع مغزی نخاعی شناخته می‌شود، قبل از شروع آنتی‌بیوتیک‌ها انجام می‌شود.
- آزمایش خون: نمونه خون برای شناسایی عفونت و تعیین مسیر درمان گرفته می‌شود.
- تصویربرداری مغز: به وسیله ام آر آی مغز و سی تی اسکن مغزی، التهاب یا آسیب مغز بررسی می‌شود.
- نمونه مدفوع: برای شناسایی عوامل عفونی
جهت تشخیص مننژیت می‌توانید به صورت آنلاین نوبت خود را از مراکز تصویربرداری دکتر تقی لو دریافت کنید:
کنترل و درمان مننژیت
درمان التهاب مننژ بسته به نوع آن متفاوت است. به‌عنوان مثال، آنتی‌بیوتیک‌ها در عفونت‌های باکتریایی و داروهای ضدویروس در عفونت ویروسی تجویز می‌شوند. به‌عبارت دیگر، قدم اول در درمان مننژیت مغزی، تشخیص علت است.
آنتی‌بیوتیک‌ها
برای مننژیت باکتریایی ضروری هستند و معمولاً از طریق تزریق وریدی تجویز می‌شوند.
نوع آنتی‌بیوتیک بستگی به باکتری عامل دارد و گاهی حتی قبل از تشخیص دقیق، آنتی‌بیوتیک‌ها با طیف‌گسترده برای بیمار شروع می‌شوند.
داروهای ضدویروس
در موارد خاص ویروسی، مانند التهاب مننژ ناشی از ویروس هرپس یا آنفلوآنزا، از داروهای ضدویروس برای کنترل عفونت استفاده می‌شود.
داروهای ضدقارچ
این داروها برای انواع قارچی این بیماری کاربرد دارند و معمولاً پس از تأیید آزمایشگاهی تجویز می‌شوند. آن‌ها می‌توانند از رشد قارچ جلوگیری کرده و سبب بهبود شوند.
کورتیکواستروئیدها
داروهایی برای کاهش التهاب و تورم مغز استفاده می‌شوند و ممکن است خطر تشنج و سایر عوارض را کاهش دهند. به‌عبارت دیگر این داروها، به‌شکل مکمل با داروهای دیگر استفاده می‌شوند.
سایر اقدامات درمانی شامل موارد زیر هستند:
- داروهای مسکن و ضدتهوع: برای کاهش تب، درد و تهوع ناشی از مننژیت کاربرد دارند و به خواب بیمار کمک می‌کنند.
- مایعات و اکسیژن وریدی: مایعات برای پیشگیری از کم‌آبی و حفظ عملکرد بدن تجویز می‌شوند. در موارد شدید، اکسیژن برای کمک به تنفس استفاده می‌شود.
پیشگیری از مننژیت مغزی
پیشگیری از مننژیت مغزی شامل اقدامات شخصی و دارویی است که خطر ابتلا و انتشار بیماری را کاهش می‌دهند.
واکسیناسیون مؤثرترین روش پیشگیری است که برای کودکان و بزرگسالان توصیه می‌شوند.
رعایت بهداشت فردی مانند شست‌وشوی مرتب دست‌ها، پوشاندن دهان و بینی هنگام عطسه یا سرفه و ضدعفونی سطوح پرتماس، از انتقال عفونت جلوگیری می‌کند.
همچنین برای پیشگیری، افراد باید از مصرف آب و غذاهای آلوده، شیر و محصولات غیرپاستوریزه و تماس با ناقلان بیماری خودداری کنند. در صورت تماس نزدیک با فرد مبتلا به مننژیت باکتریایی، ممکن است پزشک آنتی‌بیوتیک را به‌شکل پیشگیرانه تجویز کند تا از ابتلا جلوگیری شود.
آیا بیماری مننژیت در بزرگسالان کشنده است؟
بله، مننژیت به‌ویژه نوع باکتریایی آن در بزرگسالان می‌تواند کشنده باشد و در صورت عدم درمان سریع منجر به سپسیس، آسیب مغزی یا مرگ شود.
0 Comments