مالتیپل اسکلروزیس (Multiple sclerosis) یا به اختصار ام اس (MS)، یک بیماری خودایمنی است. چراکه در اثر حمله اشتباه سیستم ایمنی بدن به بافت سالم میلین بروز می‌کند. میلین همان غلاف یا پوشش محافظ اعصاب مغز و نخاع است که به عصب اجازه می‌دهد تا سیگنال‌های الکتریکی را به خوبی هدایت کند.

پیش‌بینی روند پیشرفت این بیماری ممکن نیست. زیرا برخی از افراد علائم خفیفی مانند تاری دید و بی‌حسی و گزگز در اندام‌ها را تجربه می‌کنند. درحالی‌که برخی دیگر ممکن است فلج‌شدگی اندام‌ها، از دست دادن بینایی و مشکلات حرکتی را تجربه کنند.

در نهایت، بیماری ام اس می‌تواند باعث آسیب دائمی به رشته‌های عصبی شود. از این رو، تشخیص و درمان به‌‎موقع آن اهمیت زیادی دارد.

بیماری ام اس (MS) چیست؟

بیماری ام اس (MS) یک بیماری مزمن است که سیستم عصبی مرکزی را درگیر می‌کند و باعث بروز التهاب و ضایعات در این ناحیه می‌شود.

آسیب به غلاف میلین، مانع از ارسال صحیح پیام‌ها (سیگنال‌ها) توسط اعصاب به سراسر بدن می‌شود. در این شرایط، ارتباط بین مغز و دیگر اعضای بدن قطع شده و علائمی مانند بی‌حسی، ضعف عضلانی، مشکلات گفتاری، مشکل در راه رفتن و تغییرات بینایی بروز می‌کنند.

علت بروز بیماری ام اس چیست؟

در اصل مالتیپل اسکلروزیس به معنای “بروز بافت اسکار یا اسکلروز در چندین ناحیه” است. زیرا هنگامی‌که غلاف میلین آسیب می‌بیند، اسکار یا اسکلروز بر جای می‌گذارد. پزشکان از این نواحی با عنوان پلاک یا ضایعه یاد می‌کنند. با ایجاد ضایعات بیشتر، رشته‌های عصبی ممکن است بشکنند. در این شرایط، تکانه‌های الکتریکی از مغز به سمت عصب هدف حرکت نمی‌کنند و بدن نمی‌تواند وظایف خاصی را انجام دهد.

هنوز علت اصلی حمله سلول‌های سیستم ایمنی بدن به بافت میلین مشخص نشده است. اما محققان معتقدند که وجود ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی زیر ممکن است خطر ابتلا به بیماری ام اس را افزایش دهد:

• جنسیت زن (زنان 2 تا 3 برابر بیشتر از مردان درگیر این بیماری می‌شوند.)
• داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری
• ابتلا به ویروس اپشتین‌بار که باعث مونونوکلئوز (نوعی بیماری عفونی) می‌شود.
• استرس زیاد و مداوم
• زندگی در آب‌وهوای معتدل
• قرار گرفتن اندک در معرض نور خورشید و داشتن سطوح پایین ویتامین D
• چاقی به‌خصوص در دوران کودکی
• ابتلا به سایر بیماری‌های خودایمن مانند پسوریازیس، دیابت نوع 1، بیماری التهابی روده یا آرتریت روماتوئید
• سیگار کشیدن زیاد و مداوم
• قرار گرفتن مداوم در معرض سموم مانند آفت‌کش‌ها

انواع بیماری MS

بسته به پیشرفت علائم و دفعات عود این بیماری، پزشکان آن را به انواع مختلفی تقسیم‌بندی کرده‌اند که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد.

سندرم جداشده بالینی (CIS)

یک اصطلاح برای توصیف اولین دوره بالینی نشان‌دهنده ام اس است.

اصولاً علائم آن در اثر تخریب میلین اعصاب سیستم عصبی مرکزی رخ می‌دهند و حداقل 24 ساعت طول می‌کشند. اگر این علائم دوباره بروز کنند، پزشک ممکن است به ام اس عودکننده شک کند. در غیر این صورت، احتمال ابتلا به بیماری عصبی دیگری مانند آتروفی سیستم چندگانه است.

ام اس عودکننده-فروکش‌کننده (RRMS)

طبق تحقیقات نزدیک به 85% بیماران، درگیر این نوع ام اس هستند. آنها در طی روزها یا هفته‌ها، دوره‌هایی از عود بیماری را با بروز علائم جدید یا قدیمی تجربه می‌کنند. سپس به آرامی در طی ماه‌ها یا حتی سال‌ها، به طور جزئی یا کامل بهبود می‌یابند.

ام اس پیشرونده ثانویه (SPMS)

بعضی از افراد مبتلا به SPMS در نهایت با بدتر شدن علائم و مشکلات حرکتی مواجه می‌شوند. این وضعیت ممکن است همراه با بروز دوره‌ بهبودی یا بدون آن باشد و در عرض چندین سال پس از شروع بیماری رخ می‌دهد.

ام اس پیشرونده اولیه (PPMS)

افراد مبتلا به ام اس پیشرونده اولیه، بدون تجربه دوره‌های عود یا بهبودی بیماری، از همان ابتدا بدتر شدن مداوم علائم و نشانه‌ها را تجربه می‌کنند.

علائم بیماری ام اس چیست؟

علائم ام اس بسته به رشته‌های عصبی که تحت تأثیر قرار گرفته‌اند، تغییر می‌کنند. برای تشخیص ام اس لازم است به نشانه‌های زیر توجه کنید:

• بی‌حسی و گزگز دست و پا
• عدم هماهنگی میان اعضای بدن
• مشکل در راه رفتن
• ضعف عضلانی و خستگی
• از دست دادن جزئی یا کامل بینایی
• دوبینی و تاری دید
• سرگیجه
• مشکل در عملکرد اندام‌های جنسی، روده و مثانه
• مشکل در گفتار
• مشکل در حافظه، تفکر و درک اطلاعات
• تغییر خلق‌وخو

تشخیص بیماری ام اس چگونه ممکن است؟

تست مشخصی برای تشخیص ام اس وجود ندارد. پزشک لازم است از اطلاعات بدست‌آمده از معاینه فیزیکی، بررسی سابقه پزشکی و خانوادگی بیمار و آزمایش‌های زیر به یک نتیجه قطعی برسد:

• ام آر آی مغز برای مشاهده پلاک‌ها و ضایعات
• پونکسیون کمری برای نمونه‌برداری از مایع مغزی نخاعی و بررسی تغییرات آنتی‌بادی مرتبط با ام اس در این مایع
• توموگرافی انسجام نوری برای بررسی میزان تغییرات در شبکیه چشم در اثر ام اس
• تست‌های پتانسیل برانگیخته برای ارزیابی وضعیت سیگنال‌های الکتریکی تولیدشده توسط سیستم عصبی در پاسخ به محرک‌های بصری یا الکتریکی
• آزمایش خون برای رد بیماری‌های دیگر با علائم مشابه ام اس
• ارزیابی عصب روانشناختی برای بررسی قدرت تفکر، حافظه، زبان و مهارت‌های اجتماعی مغز

تشخیص ام اس در تهران

مراکز تصویربرداری دکتر تقی ‌لو به‌صورت تخصصی در زمینه تصویربرداری عصبی پیشرفته فعالیت می‌کند. پیشنهاد می‌کنیم برای تشخیص دقیق بیماری ام اس، از خدمات این مراکز استفاده کنید.

خطرات و آسیب‌های بیماری MS بر زندگی فرد و اطرافیان چیست؟

اگرچه ام اس یک بیماری مسری نیست، اما معمولاً خود بیمار و اطرافیانش از بروز عوارض جانبی ناشی از آن آزار می‌بینند. مواردی چون:

• تغییرات خلقی، مانند افسردگی و اضطراب
• سفتی یا اسپاسم مداوم عضلات
• سرگیجه و تشنج
• ضعف در بازوها یا پاها و حتی فلج‌شدگی این اعضا
• مشکل در عملکرد مثانه، روده یا اندام جنسی
• مشکل در تفکر و حافظه

راه‌های درمان بیماری ام اس

متاسفانه هنوز هیچ روشی برای درمان کامل بیماری MS وجود ندارد.

در حال حاضر، پزشکان صرفاً از روش‌هایی برای کمک به تسریع روند بهبودی پس از بروز حملات و مدیریت علائم استفاده می‎کنند. گزینه‌های درمانی رایج شامل موارد زیر هستند:

دارودرمانی برای کند کردن روند پیشرفت بیماری

توجه داشته باشید مصرف دارو برای درمان این بیماری تنها با نظر و تجویز پزشک متخصص انجام می‌شود. بنابرین داروهایی را که در ادامه معرفی می‌کنیم، نباید به صورت خودسرانه مصرف کنید.

داروهای تزریقی سرکوب‌کننده سیستم ایمنی برای کاهش احتمال عود بیماری و کند کردن روند پیشرفت آن، عبارتند از:

• آوونکس (اینترفرون بتا-1a)
• بتاسرون (اینترفرون بتا-1b)
• کوپاکسون
• گلاتوپا
• پلگریدی

داروهای خوراکی موثر در این زمینه نیز عبارتند از:

• اوباجیو (تری فلونوماید)
• بافیرتام (مونومتیل فومارات)
• گیلنیا (فینگولیمود)
• پونوری (پونسیمود)
• زپوزیا (اوزانیمود)

تسکین علائم بیماری در هنگام عود آنها

این داروها شامل کورتیکواستروئیدها هستند که التهاب را کاهش داده و سیستم ایمنی را سرکوب می‌کنند. از انواع آنها می‌توان به پردنیزولون و دلتازون اشاره کرد.

به جز مصرف دارو، سایر روش‌هایی که برای تسکین علائم بیماری ام اس توصیه می‌شوند، عبارتند از:

• راه رفتن با وسایلی مانند عصا
• استراحت کافی و اجتناب از گرما
• مصرف داروهای تسکین‌دهنده درد با نظر پزشک
• مصرف داروهای ضدافسردگی با نظر پزشک

توانبخشی

از انواع روش‌های توانبخشی که در بهبود توانمندی بیمار و افزایش کیفیت زندگی او موثر هستند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• فیزیوتراپی
• گفتاردرمانی
• کاردرمانی
• توانبخشی شناختی
• توانبخشی حرفه‌ای

طول عمر بیماران مبتلا به ام اس چقدر است؟

مطالعات نشان داده‌اند که ابتلا به بیماری ام اس می‌تواند تا 10 سال از طول عمر فرد بکاهد.

به‌طورکلی نمی‌توان روند پیشرفت در گزینه‌های درمانی را نیز نادیده گرفت. به‌همین‌دلیل، ام اس فقط در موارد بسیار نادر کشنده است.

آیا می‌توان از بروز ام اس پیشگیری کرد؟

هنوز راهکار شناخته‌شده‌ای برای پیشگیری از بیماری ام اس یافت نشده است. با این وجود، پزشکان معتقدند که داشتن یک سبک زندگی سالم و رعایت اصول زیر می‌تواند زمان ابتلا به آن را به تاخیر بیاندازد با روند پیشرفت آن را کُند کند:

• خوردن وعده‌های غذایی متنوع و مغذی
• خواب کافی
• فعالیت‌های بدنی منظم
• عدم استفاده از سیگار و مواد مخدر
• مدیریت استرس بدن با روش‌هایی مانند یوگا