تا به حال شده بعد از یک خواب طولانی، با احساس خستگی و کاملاً بی‌انرژی از خواب بیدار شوید، انگار که حتی یک لحظه هم واقعاً نخوابیده‌اید؟ این تجربه، ناشی از حالتی به نام ذهن بیدار در خواب است؛ وضعیتی که در آن مغز باوجود خواب همچنان در سطحی از هوشیاری باقی می‌ماند.

در این متن به بررسی پدیده کمتر شناخته شده ذهن بیدار یا احساس بیداری در خواب می‌پردازیم و و راهکارهایی برای درمان آن در اختیارتان قرار می‌دهیم.

ذهن بیدار در خواب چیست؟

ذهن بیدار در خواب یا احساس بیداری در خواب، حالتی که بدن انسان به خواب می‌رود، اما ذهن همچنان در حال فعالیت و نوعی بیداری باقی می‌ماند.

پژوهشی که در سال‌های اخیر منتشر شده نشان می‌دهد افرادی که دچار بی‌خوابی هستند، معمولاً با چنین حالتی مواجه می‌شوند. در حالت طبیعی، مغز هنگام خواب به‌تدریج از سطح آگاهی فاصله می‌گیرد و وارد مرحله‌ای از خاموشی می‌شود. اما در افرادی که بی‌خوابی دارند، این روند به‌درستی عمل نمی‌کند.

در این مطالعه، الگوهای خواب افراد دارای بی‌خوابی با کسانی که خواب طبیعی داشتند، مقایسه شده است. نتایج آزمایش‌های خواب نشان می‌داد که هر دو گروه واقعاً خواب بوده‌اند. با این حال، افراد بدخواب همچنان احساس می‌کردند که در تمام طول شب به‌خواب نرفته‌اند. بررسی فعالیت مغزی این افراد نشان داد که نواحی مرتبط با آگاهی و هوشیاری حتی هنگام خواب، بیش‌ازحد فعال بوده است.

در مقابل، افرادی که دچار بی خوابی نبودند نیز در همین نواحی مغزی فعالیت‌هایی داشتند، اما برخلاف گروه اول، آن‌ها احساس خواب واقعی و عمیق را گزارش کرده بودند. این یافته‌ها نشان می‌دهد که در افراد بی‌خواب، مغز نمی‌تواند به‌طور کامل وارد حالت استراحت شود و فرد احساس بیداری در خواب را تجربه می‌کند.

چه عواملی احساس بیداری در خواب را تشدید می‌کند؟

برخی از مهم‌ترین عواملی که در ایجاد ذهن بیدار در خواب نقش دارند، عبارتند از:

اضطراب و فشار روانی

یکی از مهم‌ترین عواملی که تمرکز ذهن را بر هم می‌زند و مانع ورود به خواب عمیق شود، عواملی مانند اضطراب یا تنش‌های ذهنی است.

زمانی‌ که در رختخواب به نگرانی‌های روزمره و مسئولیت‌های زندگی فکر می‌کنید، بدن شما شروع به ترشح هورمون‌های استرس مانند کورتیزول می‌کند. این وضعیت به کاهش ترشح ملاتونین (هورمون اصلی تنظیم‌کننده خواب) منجر می‌شود و بدن را در حالت هشدار و آماده‌باش نگه می‌دارد؛ در نتیجه، با احساس بیداری در خواب مواجه می‌شوید.

تاثیر داروها

اگر به تازگی مصرف داروی خاصی را شروع کرده‌اید و با انواع اختلال خواب روبرو هستید، باید به اثرات جانبی آن دارو توجه کنید.

برخی داروها مانند داروهای ضدافسردگی، کورتون‌ها و کنترل فشار خون، الگوی طبیعی خواب را مختل می‌کنند. حتی مسکن‌های رایج نیز گاهی حاوی کافئین هستند که مانع خواب شبانه می‌شود.

دمای نامناسب اتاق خواب

اگر اتاق خواب بیش از حد گرم یا سرد باشد ممکن است خوابتان سبک شود و با احساس بیداری در خواب مواجه شوید.

بدن برای ورود به خواب عمیق نیاز دارد که دمای درونی‌اش کمی پایین بیاید. به‌همین دلیل، متخصصان خواب توصیه می‌کنند فضای اتاق کمی خنک باشد تا این فرایند طبیعی راحت‌تر اتفاق بیفتد.

مصرف بیش از حد قند

خوردن مواد غذایی شیرین به‌خصوص در ساعات پایانی شب تاثیر منفی بر خواب دارد.

بالا رفتن ناگهانی قند خون به افزایش انرژی منجر می‌شود؛ افت سریع قند خون نیز می‌تواند باعث اختلال در مراحل طبیعی خواب شود. نتیجه این چرخه، بیداری‌های مکرر در طول شب و ذهن بیدار در خواب است.

خستگی شدید

درست برخلاف آنچه تصور می‌شود، خستگی زیاد همیشه منجر به خواب بهتر نمی‌شود. خستگی مفرط، بدن و ذهن را درگیر حالتی از بی‌قراری می‌کند. این نوع خستگی که گاهی ناشی از استرس، تغذیه نامناسب یا کم‌آبی بدن است موجب شود که ذهن همچنان فعال باقی بماند و نتواند وارد فاز استراحت شود. در نتیجه، فرد علی‌رغم خستگی با احساس بیداری در خواب مواجه می‌شود.

استفاده بیش‌ازحد از موبایل و تبلت

یکی از عوامل مهمی که خواب شبانه را بر هم می‌زند، وابستگی زیاد به گوشی‌ها و تبلت است.

نور آبی‌ که از صفحه‌ این دستگاه‌ها ساطع می‌شود، ترشح ملاتونین را کاهش می‌دهد. همچنین محتوایی که شب‌ها در گوشی یا تبلت می‌بینید، مغز را تحریک می‌کند و حالت ذهن بیدار در خواب را تشدید می‌سازد.

جهت تشخیص اختلال خواب خود می توانید به مراکز تصویربرداری دکتر تقی لو مراجعه کنید:

برای درمان ذهن بیدار در خواب چه مواردی را رعایت کنیم؟

• هر شب تقریباً در یک ساعت مشخص بخوابید و بیدار شوید؛ خواب نامنظم کیفیت خواب را کاهش می‌دهد.
• حداقل یک ساعت پیش از خواب استفاده از موبایل، لپ‌تاپ و تبلت را متوقف کنید. نور آبی و محتوای هیجانی ذهن را بیدار نگه می‌دارد.
• اگر خواب‌تان نمی‌برد به جای این‌که در رختخواب غلت بزنید، بلند شوید و در محیطی کم‌نور چند دقیقه تمرین تنفس انجام دهید.
• محیط خواب خیلی گرم، فرآیند خواب را مختل می‌کند. دمای متعادل و جریان هوای تازه به کیفیت خواب کمک می‌کند.