خواب آلودگی مفرط معمولاً نادیده گرفته میشود. بسیاری از افراد آن را به خستگی ساده نسبت میدهند و ماهها یا حتی سالها با افت راندمان، کاهش دقت و اختلال در تصمیمگیری کنار میآیند، آن هم بدون اینکه بدانند پشت این حالت چه فرایندی قرار دارد. پیامدهای این وضعیت تنها به زندگی شخصی محدود نمیشود و میتواند عملکرد شغلی، ایمنی و حتی پایداری احساسات را تحت تاثیر قرار دهد.
خواب آلودگی مفرط چیست؟
خواب آلودگی مفرط نوعی اختلال پر خوابی است که در آن فرد علیرغم خواب شبانه کافی یا حتی طولانی، دچار ناتوانی در حفظ بیداری و هوشیاری در ساعات روز میشود.
معیار اصلی این اختلال خواب بروز دورههای ناخواسته خواب یا تمایل اجتنابناپذیر به خوابیدن است.
در طبقهبندی بینالمللی اختلالات خواب، خواب آلودگی مفرط بهعنوان ناتوانی در بیدار ماندن و هوشیار بودن در بخش اصلی دوره بیداری تعریف میشود؛ حالتی که ممکن است همراه با خواب شبانه طولانی، چرتهای روزانه غیرموثر و احساس مداوم مه ذهنی باشد.
چه عواملی باعث خواب آلودگی زیاد می شوند؟
خواب آلودگی زیاد همیشه نتیجه یک اختلال مشخص نیست. در بسیاری از موارد، مجموعهای از عوامل رفتاری، محیطی، بیماریها و تغییرات زیستی میتوانند سبب آن شوند. مهمترین عوامل عبارتند از:
کمبود خواب مزمن یا خواب بیکیفیت
بیدار ماندنهای طولانی، ساعات کاری نامنظم، استفاده مداوم از موبایل قبل از خواب یا دیر خوابیدن تکرارشونده، کیفیت خواب را کاهش میدهد و سیستم بیداری را فرسوده میکند.
عوامل محیطی مختلکننده خواب
صداهای مزاحم، نور شدید، تخت نامناسب، دمای نامتعادل، حضور کودک یا فردی که خواب دیگران را قطع میکند، همگی میتوانند باعث خواب آلودگی زیاد در روز شوند.
بینظمی در ریتم شبانهروزی
کار شیفتی، جابهجایی مکرر ساعت خواب، بیداریهای شبانه و خاموش شدن چراغهای زیستی بدن، باعث میشود مغز نتواند چرخه خواب و بیداری را بهدرستی هماهنگ کند. نتیجه آن، افزایش نیاز به خواب در ساعات بیداری است.
جتلگ یا تغییر منطقه زمانی
تغییر سریع ساعت زیستی باعث میشود سیستم عصبی تا چند روز نتواند ریتم بیداری را تثبیت کند و فرد دچار خواب آلودگی شدید در طول روز شود.
عوامل روانی و ذهنی
فشار ذهنی، درگیری مداوم و نگرانی، تنشهای فکری و نشخوار ذهنی باعث بالا ماندن برانگیختگی مغز در شب و خستگی شدید در روز میشود.
مصرف مواد و داروها
الکل، قرصهای خوابآور، آرامبخشها، آنتیهیستامینها، برخی داروهای ضداضطراب و مصرف زیاد کافئین میتوانند چرخه خواب را بههم بزنند. در نتیجه روز بعد سطح هوشیاری کم میشود.
بیثباتی در سیستم انتقالدهندههای عصبی
تغییرات در موادی مانند دوپامین، سروتونین، هیستامین یا GABA میتواند توانایی مغز در حفظ بیداری را کاهش دهد. این تغییرات الزاماً بیماری نیستند و ممکن است پس از فشارهای جسمی، استرس طولانی یا دورههای بیخوابی ایجاد شوند.
عوامل ژنتیکی
برخی افراد از نظر ژنتیکی استعداد بیشتری برای خواب آلودگی روزانه دارند. یعنی مغز آنها نسبت به کمبود خواب، نوسانات هورمونی یا آشفتگی ریتم شبانهروزی حساستر است.
واکنش ایمنی پس از برخی عفونتها
در برخی افراد، بدن پس از یک عفونت ویروسی خفیف دچار افزایش فعالیت سیستم ایمنی میشود. این واکنش میتواند به شکل خستگی شدید و نیاز غیرعادی به خواب خود را نشان دهد.
عوامل ساختاری یا عملکردی در مغز
در برخی پژوهشها مشاهده شده تغییر در ضخامت برخی نواحی مغزی یا ناهماهنگی در شبکههای عصبی مسئول بیداری، بدون اینکه بیماری مشخصی وجود داشته باشد، میتواند آستانه خواب آلودگی را پایین بیاورد.
چه بیماریهایی باعث خستگی و خواب آلودگی زیاد میشوند؟
خواب آلودگی مفرط تنها نتیجه کمخوابی یا شرایط محیطی نیست. مجموعهای از بیماریها و اختلالات میتوانند ساختار خواب را مختل کنند. مهمترین آنها عبارتند از:
اختلالات خواب
تمامی اختلالات زیر، از مهمترین دلایل خواب آلودگی مفرط هستند، چون بهطور مستقیم کیفیت خواب را مختل میکنند.
- آپنه خواب انسدادی: توقفهای مکرر تنفس باعث بههم خوردن خواب و خستگی روز بعد میشود.
- نارکولپسی: با حملات ناگهانی خواب و ناتوانی در کنترل بیداری شناخته میشود.
- بی خوابی مزمن: با کاهش زمان خواب موثر، خواب آلودگی روزانه ایجاد میکند.
- سندرم پای بیقرار و پاراسومنیا: مانند راهرفتن در خواب، با برهمزدن چرخه خواب مانع رسیدن به خواب عمیق و پایدار میشوند.
اختلالات روانپزشکی
اختلالات روانی از طریق تغییر در فعالیت عصبیهورمونی، خواب را بیثبات میکنند.
- افسردگی: افسردگی با کاهش انرژی و تمایل به خواب طولانی همراه است و اغلب باعث خواب آلودگی پایدار در طول روز میشود.
- اختلال دوقطبی (فاز افسردگی): در دورههای کاهش انرژی، الگوی مشابه افسردگی دیده میشود و خواب آلودگی پایدار ایجاد میکند.
- اضطراب شدید: بهدلیل بیداریهای مکرر و خواب سطحی، توانایی حفظ هوشیاری در طول روز کاهش مییابد.
بیماریهای نورولوژیک
برخی اختلالات عصبی مستقیماً مسیرهای بیداری را تضعیف میکنند.
سندرم خستگی مزمن باعث میشود خواب ترمیمی مختل شود و خستگی، مهذهنی و کاهش تمرکز حتی بعد از استراحت نیز ادامه دارد.
مشکلات پزشکی عمومی
علاوه بر موارد بالا، چند بیماری جسمی میتوانند با ایجاد اختلال در خواب یا کاهش سطح انرژی، باعث خواب آلودگی شوند.
- دردهای مزمن
- آسم یا رفلاکس شبانه
- اختلالات هورمونی (کمکاری تیروئید)
بیشتر بخوانید: اختلال رفتاری خواب REM چیست؟ علائم، علت، تشخیص و درمان
روشهای مدیریت و درمان خواب آلودگی زیاد
برخی از روشهای مدیریت و درمان خواب آلودگی مفرط و طولانی شامل موارد زیر است.
طبیعتاً بهترین روش درمان خواب آلودگی تنها با نظر پزشکان برای هر فرد قابل اجراست.
بهبود بهداشت خواب
رعایت برنامه خواب منظم، ایجاد محیط آرام و خودداری از مصرف الکل و کافئین قبل از خواب، میتواند کیفیت خواب شبانه را افزایش دهد. با افزایش کیفیت خواب، خواب آلودگی روزانه کم میشود.
تغییر سبک زندگی، ورزش منظم، ایجاد محیط خواب مناسب و چرت کوتاه در صورت نیاز، میتوانند به بهبود بیداری روزانه کمک کنند.
دارودرمانی
پزشک ممکن است داروهایی برای افزایش بیداری تجویز کند که بسته به نوع خواب آلودگی و شدت آن انتخاب میشوند.
مدیریت روانی
مشاوره یا درمان اختلالات اضطراب، استرس یا افسردگی میتواند به کنترل خواب آلودگی ناشی از مشکلات روانی کمک کند و احساس خستگی مزمن را کاهش دهد.
درمان علت زمینهای
اگر خواب آلودگی ثانویه باشد، درمان مستقیم عامل اصلی (مانند اختلالات خواب یا داروهای موثر) بخش مهمی از مدیریت است.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر خستگی یا خواب آلودگی مفرط پیوسته باشد، با نیاز به خواب برطرف نشود، باید به پزشک متخصص خواب مراجعه کنید.
همچنین اگر این مشکل روی کارکرد روزانه تاثیر بگذارد یا با حملات ناگهانی خواب همراه باشد، مراجعه به پزشک ضروری است.
کمبود کدام ویتامین موجب خواب آلودگی زیاد میشود؟
برخی کمبودهای ویتامینی میتوانند موجب خواب آلودگی و خستگی مزمن شوند. کاهش سطح ویتامین D با خستگی عمومی و خواب آلودگی روزانه مرتبط است.
کمبود ویتامین B12 باعث ضعف و کاهش انرژی میشود.
همچنین، کمبود ویتامین B1 (تیامین) میتواند متابولیسم انرژی را مختل کند و خواب آلودگی را افزایش دهد. کمبود فولات (ویتامین B9) هم با کاهش توانایی تمرکز و احساس خستگی همراه است.
0 Comments